تمام بحث در این آیه شریفه، پیرامون کلمه «قربى» و تفسیر آن دور مى زند. راستى منظور از قربى چه کسانى هستند، که پیامبر اسلام (صلى الله علیه وآله) دوستى و مودّت آنها را به عنوان اجر و مزد رسالت از مسلمانان خواسته است؟
بعضى از دانشمندان و مفسّران خیلى ساده از کنار این آیه شریفه گذشته اند و به خویش زحمت تأمّل و تفکّر نداده اند و یا چون با پیشداوریهاى آنان هماهنگ نبوده، چنین وانمود کرده اند! در حالى که آیه شریفه عمق زیادى دارد. براى پى بردن به عظمت آیه و آنچه در آن مطرح شده است، همین مسأله را از زبان سایر پیامبران(علیهم السلام)در قرآن مجید جستجو مى کنیم.
اگر سرى به سوره شعراء بزنیم، خواهیم دید که مسأله اجر و مزد رسالت قبل از پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله)از زبان پنج تن از پیامبران بزرگ دیگر، حضرت نوح، هود، صالح، لوط، و شعیب(علیهم السلام)، نیز مطرح شده است. ولى آن بزرگواران هیچ اجر و مزدى، حتّى دوستى نزدیکان خویش را طلب نکرده اند! تمام این بزرگواران فرموده اند:
وَمَـا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ مِنْ أَجْر إِنْ أَجْرِىَ إِلاّ عَلَى رَبِّ الْعـالَمِینَ
من براى این دعوت (و رسالت) هیچ اجر و مزدى از شما نمى طلبم، اجر من تنها بر پروردگار عالمیان است!
راستى چطور این پیامبران هیچ گونه اجر و مزدى در خواست نکرده اند، ولى پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) «دوستى نزدیکانش» را به عنوان اجر و مزد رسالت خویش مطرح کرده است؟
آیا مقام پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) بالاتر بوده، یا مقام سایر پیامبران الهى(علیهم السلام)؟ بدون شک خاتم الانبیاء، حضرت محمّد مصطفى(صلى الله علیه وآله) افضل از تمام انبیاء بوده است و لهذا در روز قیامت هر پیامبرى فقط شاهد بر امّت خویش است، ولى پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله)شاهد و گواه بر تمام گواهان و شاهدان مى باشد (فَکَیْفَ إِذا جِئْنا مِنْ کُلِّ اُمَّة بِشَهید وَجِئْنـا بِکَ عَلى هـؤُلاءِ شَهیداً).
راستى مسأله پیچیده تر و مشکل تر شد! چطور پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) که برترین پیامبر خداست اجر و مزد رسالت مى طلبد، در حالى که هیچ یک از پیامبران الهى گذشته اجر و مزدى نطلبیده اند؟!
حقیقتاً آیه قابل بحث و تأمّل و دقّت است، هر چند متأسّفانه برخى بسیار ساده از کنار آن گذشته اند، تا دچار عذاب وجدان نشوند و از شلاّق هاى بیدار باش وجدان فرار کنند!
سؤال : هدف پیامبر(صلى الله علیه وآله)از این اجر و مزد چه بوده است. آیا این اجر و مزد را صرفاً براى خود مى خواسته; یا در این تقاضا هم، اهداف مقدّس دیگرى نهفته است که سود آن به مردم و مسمانان بازگشت مى کند؟
پاسخ : براى روشن شدن این پرسش لازم است دو آیه دیگر از قران مجید را در کنار آیه مودّت بنهیم، تا آیات قرآن یکدیگر را تفسیر کنند.
1 ـ در آیه شریفه 47 سوره سبأ مى خوانیم:
قُلْ مـا سَأَلْتُکُم مِنْ أَجْر فَهُوَ لَکُمْ إِنْ أَجْرِىَ اِلاّ عَلَى اللهِ وَهُوَ عَلى کُلِّ شَیْء شَهیدٌ;
(اى پیامبر اسلام!) بگو: «هر اجر و پاداشى از شما خواسته ام (مودة قربى) براى خود شماست; اجر من تنها بر خداوند است، و او بر همه چیز گواه است!
این آیه شریفه تا اندازه اى ابهام ناشى از آیه مودّت را روشن کرد و معلوم شد که پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) نیز همچون سایر پیامبران هیچ اجر و مزدى براى خویش از مردم نخواسته است و مسأله «مودّت قربى» در حقیقت بخاطر خود مردم مطرح شده است!
2 ـ در آیه 57 سوره فرقان، که در حقیقت مفسّر آیه 47 سوره سبأ است، و چگونگى فایده «مودّت قربى» را براى مردم روشن مى کند، مى خوانیم:
قُلْ مَـا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ مِنْ أَجْر إِلاَّ مَنْ شـاءَ أَنْ یَتَّخِذَ إِلى رَبِّه سَبیلا
(اى پیامبر اسلام) بگو: «من در برابر آن (ابلاغ آیین خدا) هیچ گونه پاداشى از شما نمى طلبم; مگر کسى که بخواهد راهى به سوى پروردگارش برگزیند (این پاداش من است).
آیه قبل نشان داد که اجر رسالت سود شخصى براى پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) ندارد، بلکه فایده آن به خود مردم باز مى گردد و این آیه نشان مى دهد که اساساً طرح مسأله اجر رسالت، خود در راستاى استمرار اهداف رسالت است و در حقیقت سود آن به اصل آیین باز مى گردد.
نتیجه این که، مسأله «اجر و مزد رسالت» یک نفع و سود شخصى که اختصاص به پیامبر اسلام داشته باشد نیست و آن حضرت نیز مانند سایر انبیاء از مردم هیچ اجر و مزد شخصى طلب نکرده است، بلکه اجر رسالت، که در آیه مودّت مطرح شده، در حقیقت باعث استمرار رسالت است. حال با توجّه به این نکته که «مودّت قربى» چنین ارزش فوق العاده اى دارد که باعث استمرار رسالت مى باشد، آیا باید از کنار این آیه شریفه به آسانى گذشت، تا مبادا پیشداوریها و اعتقادات باطل، دستخوش نوسان و تغییر شود؟!
