هر دین و مذهب و مکتبى در گرو ارزشهاى آن مکتب است; به عبارت ساده تر، هر مکتب و مذهبى بر یک محورى مى چرخد که آن محور اصلى، نظام ارزشى آن مکتب محسوب مى شود; به مثالهایى در این زمینه توجّه کنید:
الف ـ نظام ارزشى جامعه طاغوتى فرعونى، طبق آنچه در آیه 51 سوره زخرف، از زبان خود فرعون آمده، چنین بیان شده است:
«وَنـادى فِرْعَوْنُ فی قَوْمِه قـالَ یـا قَوْمِ أَلَیْسَ لِى مُلْکُ مِصْرَ وَهـذِهِ الْاَنْهـارُ تَجْری مِنْ تَحْتی أَفَلا تُبْصِروُنَ; فرعون در میان قوم خود ندا داد و گفت: «اى قوم من! آیا حکومت مصر از آن من نیست؟ و این نهرها تحت فرمان من جریان ندارد؟ آیا نمى بینید؟»
افتخار فرعون به تسلّط بر مصر و در اختیار داشتن حکومت مصر است، آن هم حکومتى استبدادى و دیکتاتورى; این نظام ارزشى فرعون است; بنابر این، از نظر فرعون و فرعونیان انسانهاى خوب، حکّام و فرمانروایان هستند; هر چند جنایتکارترین و ظالمترین افراد باشند! و انسانهاى بد، کسانى هستند که فاقد قدرت و سلطه باشند، هر چند از نظر اخلاقى، متخلّق به بهترین صفات باشند! بدین جهت فرعون در اعتراض به نبوّت حضرت موسى(علیه السلام) مى گوید:
«فَلَوْ لا اُلْقِىَ عَلَیْهِ اَسْوِرَةٌ مِنْ ذَهَب أَوْ جـاءَ مَعَهُ الْمَلائِکَةُ مُقْتَرِنِینَ; (اگر موسى راست مى گوید) چرا دستبندهاى طلا به او داده نشده، یا این که چرا فرشتگان دوشا دوش او نیامده اند (تا گفتارش را تأیید کنند)؟!»
یعنى چون موسى(علیه السلام) طبق نظام ارزشى فرعون داراى ثروت و قدرت و حکومت نیست، پس نمى تواند پیامبر خدا باشد!
نتیجه این که، نظام ارزشى جامعه فرعونى، قدرت و ثروت و زینت است.
ب ـ نظام ارزشى بعضى از جوامع و مکاتب دیگر، فزونى فرزندان و مال و ثروت است. در آیه شریفه 35 سوره سبأ مى خوانیم:
«وَقـالُوا نَحْنُ أَکْثَرُ أَمْوالا وَأَوْلاداً وَمـا نَحْنُ بِمُعَذَّبینَ ; و گفتند: اموال و اولاد ما (ازهمه) بیشتر است (واین نشانه علاقه خدا به ماست!); و ما هرگز مجازات نخواهیم شد!»
نظام ارزشى اینان، نیروى انسانى بیشتر و اقتصاد قویتر است، طبق این عقیده خوبان کسانى هستند که داراى فرزندانى بیشتر و بنیه مالى قویترى باشند، مخصوصاً اگر فرزند پسر باشد، بدین جهت در زمان جاهلیّت، خانواده اى که داراى پسران بیشترى بود را خوشبخت مى دانستند; زیرا آنها مى توانستند در قتل و غارت به پدران خود کمک کنند!
خلاصه این که نظام ارزشى این گروه، نیروى انسانى افزونتر و اقتصاد قویتر مى باشد.
امّا از نظر اسلام هیچ یک از امور فوق نظام ارزشى محسوب نمى شود، هر چند به عنوان ابزارى براى رسیدن به اهداف مقدّس دینى، مطلوب است.
قران مجید در ردّ نظام ارزشى گروه اخیر مى فرماید:
وَمـا أَمْوالُکُمْ وَلا أوْلادُکُمْ بِالَّتی تُقَرِّبُکُمْ عِنْدَنـا زُلْفى إِلاّ مَنْ آمَنَ وَعَمِلَ صـالِحاً فَاُولئِـکَ لَهُمْ جَزاءُ الضِّعْفِ بِمـا عَمِلُوا وَهُمْ فی الْغُرُفـاتِ آمِنُونَ
اموال و فرزندانتان هرگز شما را نزد ما مقرّب نمى سازد، جز کسانى که ایمان بیاورند و عمل صالحى انجام دهند که براى آنان پاداش مضاعف در برابر کارهایى است که انجام داده اند; و آنها در غرفه هاى (بهشتى) در نهایت امنیّت خواهند بود!
این آیه شریفه ضمن ردّ نظام ارزشى که بر محور نیروى انسانى و اقتصادى دور مى زند، نظام ارزشى اسلام را معرّفى مى کند; «ایمان» و «عمل صالح» از جمله امورى است که نظام ارزشى اسلام را تشکیل مى دهد; چرا که این امور چیزهایى است که انسان را به خداوند نزدیک مى کند; نه مال و فرزند از هر راهى که باشد!
در آیه 13 سوره حجرات، تقوا به عنوان یکى دیگر از محورهاى نظام ارزشى اسلام معرّفى شده است. خداوند در این آیه شریفه مى فرماید:
یـا أَیُّهَا النّـاسُ إِنّـا خَلَقْنـاکُمْ مِنْ ذَکَر وَاُنْثى وَجَعَلْنـاکُمْ شُعُوباً وَقَبـائِلَ لِتَعـارَفُوا إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللهِ أَتْقـاکُمْ إِنَّ اللهَ عَلیمٌ خَبیرٌ
اى مردم! ما شما را از یک مردم و زن آفریدیم و شما را تیره ها و قبیله ها قرار دادیم تا یکدیگر را بشناسید; (اینها ملاک امتیاز نیست) گرامى ترین شما نزد خداوند با تقواترین شماست; خداوند دانا و آگاه است!
هنگامى که با آمدن اسلام نظام ارزشى جامعه عوض شد و ایمان و عمل صالح و تقوا، جاى ارزشهاى جاهلیّت را گرفت، تحوّلى شگرف رخ داد و جامعه اسلامى به جاى «ابوجهل ها» و «ابولهب ها» و «ابوسفیانها»، «ابوذرها» و «سلمانها» و «میثمها» را به مردم عرضه کرد!
آیه «خیر البریّة» نیز نظام ارزشى اسلام را «ایمان» و «عمل صالح» و «احساس مسؤولیّت» بیان مى کند و بهترین مخلوقات را هم بر همین مقیاس معرّفى مى نماید. متأسّفانه در دنیاى امروز، همان نظام ارزشى جاهلیّت حاکم است; و کسانى که دلارها و لیره هاى بیشترى داشته باشند خوبان جهان معرّفى مى شوند! یا آنها که قدرت اقتصادى مهمترى هستند، و یا از توان نظامى بالاترى برخوردار هستند، بهترین شمرده مى شوند! امّا هیچ کدام اینها از نظر اسلام مستقلاًّ ارزش محسوب نمى شود.
