آیه شریفه با کدام یک از حوادث زمان پیامبر (صلى الله علیه وآله) قابل تطبیق است؟
در پاسخ این سؤال فخر رازى دو نظریّه، و مرحوم طبرسى نظریّه سومى بیان کرده است. ما با استعانت از خداوند و با تکیه بر عقل و منطق و بدور از تعصّب و احساسات و به گونه اى که در عین طرح بحث علمى، ضربه اى به وحدت مسلمین جهان وارد نشود، این نظریّات سه گانه را بررسى مى کنیم.
نظریّه اوّل : یکى از نظریّاتى که فخر رازى در تفسیر آیه شریفه مطرح کرده این است که کلمه «الیوم» در این آیه در معناى حقیقى خود به کار نرفته است، بلکه معناى مجازى دارد، بدین معنى که «یوم» در اینجا به معناى «دوران» و «یک برهه از زمان» است; نه یک قطعه کوتاه از زمان.
طبق این نظریّه، آیه نظر به روز خاص و حادثه ویژه اى ندارد، بلکه از شروع و آغاز دوران عظمت اسلام و فرا رسیدن دوران یأس و نا امیدى کفّار خبر مى دهد، مخصوصاً که استعمال کلمه «یوم» در این معناى مجازى در بین مردم متعارف است; مثل این که گفته مى شود: «دیروز جوان بودم و امروز پیر شدم» یعنى دوران جوانى گذشت و دوران پیرى فرا رسید ـ نه این که حقیقتاً روز گذشته جوان بوده و امروز پیر گشته است!
ولى پاسخ این نظریّه واضح و روشن است; زیرا معناى مجازى و غیر حقیقى، نیاز به قرینه روشنى دارد. آقاى فخر رازى چه قرینه روشنى براى این معناى مجازى ارائه مى کند؟
نظریّه دوم : منظور از «الیوم; امروز» در آیه شریفه، معناى حقیقى آن و روز خاص و معیّنى است و آن روز، روز عرفه، هشتم ماه ذى القعده، مى باشد. روز عرفه حجّة الوداع، آخرین سفر حجّ پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) که در سال دهم هجرت واقع شد.
و لکن این نظریّه نیز قانع کننده نیست، زیرا مگر روز عرفه سال دهم هجرت با عرفه سال نهم و هشتم هجرت چه تفاوتى داشته که آن را ممتاز نموده است؟! اگر حادثه خاصّى در آن رخ نداده، پس چطور با این عظمت از آن یاد شده است؟!
خلاصه این که، این نظریّه هم با عقل سلیم و بدور از احساسات و تعصّبات، قابل پذیرش نیست. نتیجه این که هیچ یک از دو نظریّه فخر رازى، راز نهفته در آیه را فاش نمى کند.
نظریّه سوم : مرحوم طبرسى، یکى از مفسّران زبردست و قوى شیعه، پس از نقل و ردّ دو نظریّه فخر رازى، تفسیر اهل البیت (علیه السلام) را در مورد آیه نقل مى کند که مورد قبول تمام مفسّران شیعه و علماء و دانشمندان آنهاست.
طرفداران این نظریّه معتقدند که منظور از آن روز با شکوه، که نا امید کننده کفّار بود و موجب جلب رضایت الهى گشت و دین و نعمت پروردگار کامل گشت، روز هیجدهم ذى الحجّه سال دهم هجرت، روز عید سعید غدیر است; روزى که پیامبر اسلام (صلى الله علیه وآله) در راستاى اجراى فرمان پروردگار، علىّ بن ابى طالب «علیهما السّلام» را به ولایت منصوب کرد و رسماً خلافت آن حضرت را به همه مسلمانان اعلام کرد.
سؤال : آیا این نظریّه با مضمون و محتواى آیه شریفه سازگار است؟
پاسخ : اگر با دیده انصاف و بدون پیشداوریها قضاوت کنیم، خواهیم دید که آیه شریفه کاملا بر حادثه غدیر قابل تطبیق است. زیرا:
اوّلا: دشمنان اسلام پس از ناکامى در تمام توطئه ها، جنگ ها، سمپاشیها، تفرقه افکنیها، مبارزات و خلاصه بعد از تمام تلاشهایى که براى محو اسلام داشتند، تنها به یک چیز دل بسته بودند و آن این که پیامبر از دنیا برود و پس از ارتحال آن حضرت مخصوصاً با توجّه به این که پسرى ندارد تا جانشین او بشود و تاکنون نیز بطور رسمى جانشینى براى خود تعیین نکرده است، بتوانند به آرزوى خود برسند و ضربه نهایى را بر اسلام وارد کنند. امّا وقتى دیدند آن حضرت در روز هجدهم ذى الحجّه سال دهم هجرت، در صحراى غدیر خم و در بین جمعیّت انبوه و کم نظیر مسلمانان، عالم ترین، قدرتمندترین، آگاه ترین و نیرومندترین فرد جهان اسلام را به جانشینى خود انتخاب کرد، آرزوهاى خویش را باد رفته دیدند و تنها روزنه امید آنها بسته شد و از نابودى اسلام مأیوس شدند.
ثانیاً: با انتخاب امام على (علیه السلام) نبوّت قطع و ناتمام نماند، بلکه به سیر تکاملى خود ادامه داد، زیرا امامت تکمیل کننده نبوّت و در نتیجه باعث کمال دین است; بنابراین، خداوند با انتخاب على(علیه السلام)، به عنوان خلیفه مسلمانان، شخصیّتى که نیرومند ترین، آگاه ترین و عالم ترین مسلمان پس از رسول اکرم (صلى الله علیه وآله) بود، دین خود را کامل کرد.
ثالثاً: نعمتهاى پروردگار با نصب امامت و رهبرى پس از پیامبر (صلى الله علیه وآله) تکمیل شد.
رابعاً: بدون شک اسلام بدون امامت و رهبرى یک دین جهانى فراگیر و خاتم نخواهد شد، دین خاتم باید همواره پاسخگوى نیازهاى مردم در تمام زمانها باشد و این، بدون وجود امامى معصوم در هر زمان امکان پذیر نیست.
نتیجه این که، تفسیر آیه شریفه به حادثه غدیر، تفسیر قابل قبولى است; بلکه تنها تفسیر قابل قبول مى باشد.
