در تفسیر این بخش از آیه (اَلْیَوْمَ اَکْمَلْتُ لَکُمْ دینَکُمْ ...) نیز سه نظریّه مطرح شده است:
1ـ منظور از «دین»، «قوانین» است; یعنى در آن روز قوانین اسلام کامل شد و پس از آن دیگر در اسلام خلأ قانونى وجود نخواهد داشت.
ولکن در پاسخ به این نظریّه این سؤال مطرح مى شود که: مگر در آن روز چه قانون مهم و حادثه خاصّى رخ داد که باعث تکمیل قوانین الهى شد؟ (پاسخ به این سؤال نکته اساسى و روشنگر این آیه است.)
2ـ برخى معتقدند که منظور از دین در آیه فوق، حج است; یعنى در آن روز خاص و با شکوه، خداوند حجّ شما را کامل کرد.
ولى آیا واقعاً «دین» در لغت به معناى «حج» است؟ یا دین مجموعه اى از «عقائد» و «اعمال» است که «حجّ» بخشى از آن است؟
روشن است که احتمال دوم صحیح است، بنابر تفسیر «دین» به «حج» تفسیر بى دلیلى است.
3ـ تحقّق مضمون آیه و اکمال دین و اتمام نعمت به این بود که خداوند در آن روز مسلمین را بر دشمنان غالب و پیروز کرد و شرّ دشمنان را از سر آنها کوتاه نمود.
ولى آیا این سخن صحیح است؟! کدام دشمن مغلوب و مأیوس شد؟ مشرکان عرب که در سال هشتم هجرت، به هنگام فتح مکّه تسلیم مسلمانان شدند; یهودیادن مدینه و خیبر و قبائل بنى قریظه و بنى قینقاع و بنى النّضیر که سالها قبل در جنگ خیبر و احزاب شکست را پذیرفتند و یا از محدوده حکومت اسلامى هجرت کردند، مسیحیان نیز با مسلمانان قرارداد صلح امضاء کردند; بنابراین، تمام دشمنان اسلام قبل از سال دهم هجرت تسلیم شده بودند.
بله، خطر منافقین، که خطرناک ترین دشمنان دین بودند و از پشت خنجر مى زدند، هنوز برطرف نشده بود. ولى چگونه آنها شکست خوردند و نا امید شدند؟
باز این سؤال بى پاسخى است که همانند سؤال مطرح شده در نظریه اوّل، از سوى این نظریه پردازان جوابى به آن داده نشده است.
امّا تفسیر علماى شیعه ـ همانطور که گذشت ـ پاسخ تمام این سؤالات را مى دهد و روشنایى خاصّى به آیه مى بخشد.
آرى، واقعه غدیر خم و مسأله ولایت و جانشینى امیر المؤمنین (علیه السلام) بهترین تفسیر، بلکه تنها تفسیر صحیح این آیه شریفه است; زیرا با این رخداد، یأس بر منافقان سایه افکند و امیدهاى آنها نا امید گشت.
