هر چند آیه شریفه مفهوم عامّ و گسترده اى دارد و شامل هر مؤمن صالح العملى که ایمان و عمل صالح او باعث محبوبیّتش گشته، مى شود; ولى بى شک مصداق أکمل و أتمّ این آیه شریفه حضرت امیرمؤمنان على (علیه السلام) است، همان گونه که در کتاب هاى مختلفى از اهل سنّت به این مطلب تصریح شده است; هر چند بعضى تلاش کرده اند که منکر این مطلب واضح و روشن شوند!
مرحوم علاّمه حلّى در کتاب احقاق الحق شأن نزول آیه فوق را مربوط به حضرت على (علیه السلام) مى داند، آقاى قاضى روزبهان از علماى اهل سنّت در ردّ کلام علاّمه مى گوید:
لیس هذه الرّوایة فى تفسیر اهل السنّة و ان صحت دلّت على وجوب محبّته و هو واجب بالاتّفاق
چنین روایتى در هیچ یک از کتاب هاى تفسیرى اهل سنّت نیامده است، و بر فرض که آمده باشد (چیز تازه اى نیست; زیرا) محبّت على (علیه السلام)واجب مى باشد و این مطلب مورد قبول همگان است.
جالب این که محقّقین شیعه، که بر احقاق الحق پاورقى زده اند، از 17 کتاب اهل سنّت روایات مربوط به حضرت على (علیه السلام) را نقل مى کنند، که اتّفاقاً در بین آن ها شش کتاب تفسیرى وجود دارد! این تناقض در کلمات دانشمندان اهل سنّت چگونه توجیه مى شود؟ آیا قاضى روزبهان این کتاب ها را مطالعه نکرده؟! یا مطالعه کرده، ولى پرده هاى تعصّب و لجاجت مانع پذیرش این احادیث شده است؟! به هر حال، کتاب هاى مزبور به شرح زیر است:
1 ـ تفسیر ثعلبى
2 ـ تفسیر کشّاف، نوشته مفسّر معروف اهل سنّت آقاى زمخشرى(4)
3 ـ تفسیر علاّمه نیشابورى، که در حاشیه تفسیر طبرى چاپ شده است.
4 ـ سیوطى در الدّرّ المنثور
5 ـ علاّمه شوکانى در تفسیرش
6 ـ آلوسى دانشمند معروف در روح المعانى
به سه روایت از کتاب هاى مذکور توجّه کنید:
الف ـ در روح المعانى آمده است که براء بن عازب، از اصحاب معروف و مشهور پیامبر (صلى الله علیه وآله وسلم)مى گوید:
قالَ رَسُولُ الله (صلى الله علیه وآله وسلم) لِعَلِىّ کَرَّمَ اللهُ تَعالى وَجْهَهُ: «قُلِ اللّهُمَّ اجْعَلْ لى عِنْدَکَ عَهْداً وَ اجْعَلْ لى فى صُدُورِ الْمُؤْمِنینَ وُدّاً» فَاَنْزَلَ اللهُ سُبْحانَهُ هذِهِ الاْیَهَ
پیامبر (صلى الله علیه وآله وسلم) به على (علیه السلام) فرمود: (از خداوند دو چیز مسئلت کن، نخست) «بگو: پروردگارا براى من نزد خود عهد و پیمانى قرار ده و (دیگر این که) محبّت مرا در قلب هاى مؤمنین قرار بده» سپس آیه «اِنَّ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ ...» نازل شد.
وَ کانَ مُحَمَّدُ بْنُ حنفیّه (رضی الله عنه) یَقُولُ: لا تَجِدُ مُؤْمِناً اِلاّ وَ هُوَ یُحِبُّ عَلِیّاً کَرَّمَ اللهُ تَعالى وَجْهَهُ وَ اَهْلَ بَیْتِه
محمّد بن حنفیّه همواره مى گفت: هیچ مؤمنى وجود ندارد، مگر این که على و اهل بیتش را دوست دارد.
سؤال : منظور از عهد و پیمانى که در این روایت بدان اشاره شده چیست؟
پاسخ : احتمال دارد که این عهد، به آنچه در چند آیه قبل از آیه مورد بحث آمده، یعنى آیه 87 سوره مریم، اشاره داشته باشد; در آن آیه مى خوانیم:
لا یَمْلِکُونَ الشَّفاعَةَ اِلاّ مَنِ اتَّخَذَ عِنْدَ الرَّحْمنِ عَهْداً
آنان هرگز مالک شفاعت نیستند; مگر کسى که نزد خداوند رحمان، عهد و پیمانى دارد.
بنابراین مراد از عهد، شفاعت است; پیامبر به على مى گوید: از خدا طلب کن که مقام شفاعت را نصیبت گرداند و علاقه و محبّت تو را در قلوب مؤمنان قرار دهد. عشق و محبّتى که از زمان ابراهیم خلیل و با دعاى آن حضرت شروع شد و تا زمان پیامبر اسلام (صلى الله علیه وآله وسلم) ادامه پیدا کرد. پس از آن هم تا قیامت ماندگار خواهد بود.
ب ـ علاّمه شوکانى به نقل از طبرانى و او از ابن عبّاس چنین نقل مى کند:
نَزَلَتْ فى عَلِىِّ بْنِ اَبیطالِب «اِنَّ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ ...» قالَ مَحَبَّةً فى قُلُوبِ الْمُؤْمِنینَ
آیه شریفه «اِنَّ الَّذینَ آمَنُوا وَ ...» در مورد حضرت على (علیه السلام) نازل شده است و منظور از «ودّ» محبّت و نفوذ در قلب مؤمنین است.
حاصل تمام بحث هاى گذشته این که آیه شریفه ارتباطى بین ایمان و عمل صالح با نفوذ در قلب ها مطرح مى کند و طبق روایات مصداق أکمل این پیوند حضرت علىّ بن ابى طالب (علیه السلام) است.
