سؤال : آیا على (علیه السلام) از عاقبت کار اطّلاع داشت؟ آیا آن حضرت مى دانست که از این خطر بزرگ جان سالم به در مى برد و زنده مى ماند، یا نمى دانست؟ اگر مى دانست مشرکین او را نخواهند کشت و در نهایت زنده خواهد ماند، خوابیدنش در بستر پیامبر (صلى الله علیه وآله وسلم)افتخارى براى او محسوب نمى شود و اگر نمى دانست، این کار افتخار بزرگى است، ولى مشکل دیگرى دارد و آن این  که:  امامان علم غیب دارند، چطور آن حضرت از عاقبت این کار اطّلاع نداشته  است؟

پاسخ : مطابق تحقیقات دانشمندان بزرگ و تصریح برخى از روایات، علوم أئمّه (علیهم السلام)نسبت به غیب و آینده، علوم ارادى بوده است; یعنى هر چه را اراده مى کردند مى دانستند و آنچه را اراده نمى کردند نمى دانستند.(1) ممکن است در این حادثه اراده اى براى دانستن عاقبت کار نداشته است، بدین جهت احتمال خطر در ذهن حضرت بوده و در عین حال حاضر به این فداکارى و ایثار بزرگ شده است، بنابراین حادثه فوق افتخارى بس بزرگ براى آن حضرت بوده و منافاتى با علم غیب ائمّه (علیهم السلام)ندارد. توجّه به این نکته، بسیارى از شبهات و اشکالات و سؤالاتى که پیرامون علم غیب ائمّه (علیهم السلام) مطرح است را حل مى کند.

سؤال : شما گفتید: «على (علیه السلام) طبق علم ارادى، اراده نکرد که بداند سرنوشتش چه مى شود; بنابراین، احتمال خطر براى آن حضرت وجود داشته است. بدین جهت خوابیدن آن حضرت در بستر پیامبر (صلى الله علیه وآله وسلم) فضیلت بزرگى براى ایشان محسوب مى شود» در حالى که طبق آنچه در برخى روایات آمده: «آن حضرت اطّلاع داشت که در این حادثه صدمه اى به او نمى رسد و طبق این حدیث پیامبراکرم (صلى الله علیه وآله وسلم)سلامتى ایشان را تضمین فرمودند.»(2) بنابراین، چگونه آیه لیلة المبیت فضیلتى براى آن حضرت محسوب مى شود؟

پاسخ : می توان از این اشکال به دو صورت پاسخ گفت :

الف: این حدیث مرسله است و سندى ندارد. مرحوم علاّمه امینى این حدیث را به صورت مرسل از تفسیر ثعلبى نقل کرده است(3) و چون سندى ندارد نمى توان به آن اعتماد و تکیه کرد.(4)

ب: براى پذیرش هر روایتى سه شرط لازم است; نخست این که سند آن روایت معتبر باشد، دیگر این که آن روایت مخالف آیات قرآن مجید نباشد، و سوم آن که از نظر دانشمندان و علماء دین قابل قبول باشد. روایت مزبور علاوه بر این که از نظر سند قابل قبول نیست، مخالف قرآن مجید نیز مى باشد! زیرا خداوند متعال در آیه لیلة المبیت از کار على (علیه السلام) به عنوان یک کار با عظمت و معامله با خداوند تعبیر مى کند، در صورتى که اگر روایت فوق اعتبار داشته باشد، کار على (علیه السلام) عظمتى ندارد و یک امر عادى تلقّى مى شود، بنابراین نمى توان به چنین روایتى که مخالف با یکى از آیات قرآن مجید است تکیه زد و به وسیله آن، کار کم نظیر و با عظمت حضرت على (علیه السلام) را زیر سؤال برد (دقّت فرمایید).

1 . شرح این مسأله را در کتاب پیام قرآن، جلد 7، صفحه 249 به بعد مطالعه فرمایید.

2 . شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدید، جلد 13، صفحه 262.

3 . الغدیر، جلد 2، صفحه 48.

4 . ابوجعفر إسکافى، استاد ابن ابى الحدید، در ردّ این اشکال سخن جالبى دارد. وى مى گوید:

این سخن دروغى صریح است و در آنچه از پیامبراکرم (صلى الله علیه وآله وسلم) نقل شده، چنین مطلبى نیامده است. ایشان سپس روایت فوق را از مجعولات شخصى به نام «ابوبکر الاصم» مى داند که «جاحظ» از او گرفته است. (شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدید، جلد 13، صفحه 263)