سؤال : آیا آیه شریفه عام است، یا خاص؟
به تعبیر دیگر، آیا «خیرالبریّه» شامل تمام مؤمنان صالح العمل مى شود، یا گروه خاصّى را در بر مى گیرد؟
پاسخ : جواب این پرسش را باید در روایاتى که در شأن نزول آیات فوق از معصومین(علیهم السلام) صادر شده جستجو کرد; به این روایات توجّه کنید:
طبق روایات فراوانى که در کتابهاى شیعه و اهل سنّت وجود دارد، پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله)، على و شیعیانش را خیرالبریّه معرّفى کرده است.
این روایات در کتب مختلفى آمده است، از جمله:
1 . «شواهد التّنزیل» نوشته حاکم حسکانى
2 . «الصّواعق المحرقة» تألیف ابن حجر هیثمى
3 . «الدّرّالمنثور» نوشته سیوطى
4 . «نور الابصار» از آثار محمّد شبلنجى
5 . «تفسیر طبرى»
6 . «روح المعانی» از تألیفات آلوسى
7 . «مناقب خوارزمی»
8 . «فتح الغدیر» نوشته علاّمه شوکانى
تنها در شواهد التّنزیل بیش از بیست روایت در ذیل آیه خیرالبریه نقل شده است، که سه نمونه از آن روایات را انتخاب کرده ایم. به این روایات توجه کنید:
الف ـ جابر بن عبدالله انصارى، صحابى معروف پیامبر(صلى الله علیه وآله)، چنین نقل مى کند:
با پیامبر(صلى الله علیه وآله) وعدهّ اى از مسلمانان کنار خانه خدا، کعبه معظّمه، نشسته بودیم، ناگهان على(علیه السلام) از دور نمایان شد; هنگامى که چشم پیامبر(صلى الله علیه وآله) به على(علیه السلام) افتاد، نگاهى به اصحاب کرد و فرمود:
قَدْ أَتـاکُمْ أَخی، ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَى الْکَعْبَةِ، فَقـالَ وَرَبِّ هـذِهِ الْبُنْیَةِ! إِنَّ هـذا وَشِیعَتَهُ هُمُ الفائِزونَ یَوْمَ الْقیامَةِ، ثمَّ أَقْبَلَ عَلَیْنـا بِوَجْهِهِ، فَقالَ: أَما وَاللهِ إِنّهُ أَوَّلُکُمْ ایمـاناً باللهِ، وَاقْوَمُکُمْ بأمر اللهِ وَأَوفاکُم بِعَهْدِ اللهِ وَأَقْضـاکُمْ بِحُکْمِ اللهِ وَأَقْسَمُکُمْ بِالسَّوِیَّةِ وَأَعْدَلُکُمْ فی الرَّعیَّةِ وَأَعْظَمُکُمْ عِنْدَ الله مَزِیَّةً. قـالَ جـابِرُ فَأَنْزَلَ اللهُ: «إِنَّ الَّذینَ آمَنُوا...خَیْرُ البَرِیَّةِ» فَکانَ عَلِیٌّ إِذا أَقْبَلَ قـالَ أَصْحـابُ مُحَمّد: قَدْ أَتـاکُمْ خَیْرُ الْبَرِیَّةِ بَعْدَ رَسُول اللهِ
برادرم على به سوى شما مى آید، سپس رو به سوى کعبه کرد و فرمود: قسم به خداى کعبه که تنها على و شیعیانش در روز قیامت از رستگاران هستند; زیرا به خدا سوگند او قبل از همه شما به خدا ایمان آورد، و قیام او به فرمان خدا بیش از همه شما است، وفایش به عهدالهى از همه بیشتر، وقضاوتش به حکم الله افزونتر، و مساواتش در تقسیم (بیت المال) از همه زیادتر، عدالتش درباره رعیّت از همه فزونتر، ومقامش نزد خداوند از همه بالاتر است. جابر مى گوید: در اینجا بود که آیه شریفه خیرالبریّه نازل شد، و پس از نزول آیه فوق، هر گاه مسلمانان على را مى دیدند، مى گفتند: بهترین مخلوق خدا پس از رسول الله آمد.
از جمله اى که در ذیل روایت آمده استفاده مى شود که روایت فوق در بین همه مسلمانان صدر اسلام مشهور بوده است; بنابر این، نقل آن اختصاصى به ابن عبّاس و جابر بن عبدالله و ابو برزه ندارد!
ب ـ جابر در روایت دیگرى مى گوید: هنگام که آیه خیرالبریّه نازل شد، پیامبر(صلى الله علیه وآله)رو به على کرد و فرمود:
هُمْ أَنْتَ وَشِیعَتُکَ، تَرِدُ عَلَیَّ وَ شِیعَتُکَ رَاضِینَ مَرْضِیِّیْنَ
منظور از خیرالبریّه تو و شیعیان تو مى باشد. در روز قیامت تو و شیعیانت بر من وارد مى شوید، در حالى که هم خدا از شما راضى است و هم شما از خداوند خشنود هستید.
ج ـ ابو برزه اسلمى مى گوید: هنگامى که آیه خیرالبریّه نازل شد، پیامبر(صلى الله علیه وآله) به على فرمود:
هُمْ أَنْتَ وَشِیعَتُکَ یـا عَلِیّ، وَمیعـادُ مـا بَیْنی وَبَینکَ الْحَوْضُ
اى على! خیرالبریّه تو و شیعیان تو هستند و وعدگاه من و تو در روز قیامت در کنار حوض کوثر است.
د ـ ابن عساکر روایت جالبى در شرح آیه شریفه خیرالبریّه از عایشه نقل مى کند. طبق این روایت، شخصى از عایشه درباره على پرسید، عایشه (با این که رابطه خوبى با على نداشت، بلکه علیه على آتش جنگ جمل را افروخته بود) گفت: «على برترین خلق خداوند است، هر کس بغض على را در سینه داشته باشد، او کافر است!»
نتیجه این که، طبق روایات بسیار فراوانى که در ذیل آیه خیرالبریّه وارد شده، منظور از خیرالبریّه على(علیه السلام) است.
سؤال : آلوسى در روح المعانى سؤالى بدین شکل مطرح کرده است:
اگر منظور از «خیرالبریّه» علىّ بن ابى طالب(علیه السلام) است، آیا او از پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله)هم بالاتر است؟ چون خیرالبریّه در آیه مطلق است و مفهومش این است که مصداق آن از همه انسانها بالاتر است؟
جواب : اگر در خود آیه دقّت شود، پاسخ این پرسش روشن مى گردد; زیرا همانگونه که گذشت یکى از شرایط «خیرالبریّه» ایمان بود; ایمان به خدا و رسول و سایر احکام اسلام، بنابر این على از ناحیه اعتقاد به خدا و پیامبر، خیرالبریّه مى شود و چطور امکان دارد که او از ناحیه اعتقاد به رسالت پیامبر خیرالبریّه شود، آنگاه حتّى از خود پیامبر(صلى الله علیه وآله) هم بالاتر باشد!؟ بدین جهت در روایت جابر بن عبدالله انصارى، که از منابع عامّه نقل شد، آمده است که على پس از پیامبر(صلى الله علیه وآله)خیرالبریّه است.
سؤال دیگر : چه ارتباطى بین آیه شریفه و مسأله خلافت و امامت و ولایت امیرمؤمنان(علیه السلام) وجود دارد؟ بر فرض که اهل سنّت بپذیرند على(علیه السلام) طبق روایات، «خیرالبریّة» است; امّا چگونه ممکن است براى امامت به این آیه استدلال کرد؟
پاسخ : در مورد روش تعیین خلیفه پیامبر و جانشین خلیفه پیامبر در بین شیعه و اهل سنّت اختلاف است.
شیعه معتقد است که خلیفه و جانشین خلیفه پیامبر(صلى الله علیه وآله)باید از سوى خداوند تعیین و نصب شود، پس تعیین خلیفه طبق نظر شیعه انتصابى است.
ولى اهل سنّت معتقدند که تعیین خلیفه پیامبر(صلى الله علیه وآله) انتخابى است و این امر باید از سوى مردم صورت پذیرد، مردم به هر کس بعنوان خلیفه رأى دادند، وى جانشین پیامبر(صلى الله علیه وآله) مى شود.
البتّه این اختلاف در این آیه تأثیرى ندارد، چون چه مسأله خلافت انتخابى باشد وچه انتصابى، تنها على(علیه السلام) شایستگى خلافت دارد! زیرا اگر انتصابى باشد، همانگونه که شیعه معتقد است، با وجود على (علیه السلام)، که خیرالبریّه و بهترین مخلوقات عالم است، خداوند حکیم شخص دیگرى را انتصاب نمى کند; چون اگر چنین کند، نصب حکیمانه اى نخواهد بود! و اگر هم انتخابى باشد، آیا با وجود بهترینِ مردم، جایز است شخص یا اشخاص دیگرى انتخاب شوند؟ و روشن است که عذر عدم شناخت مردم نسبت به بهترین مخلوقات، با وجود روایات فراوانى که قسمتى از آن بطور مشروح گذشت و با توجّه به شهرتى که على(علیه السلام) در بین مسلمانان به عنوان «خیر البریّة» داشته، عذر قابل قبولى نیست!
با توضیح فوق ارتباط آیه شریفه با مسأله ولایت و خلافت روشن شد.
سؤال سوم : معمولا بهترین یک نفر است، نه چند نفر; بنابر این، چطور على(علیه السلام)و شیعیانش همه بهترین هستند؟
پاسخ : بهترین خلق بودن سلسه مراتب دارد، ممکن است شخصى در رأس هرم بهترینها باشد، و کسانى دیگر در مراحل پائین تر، و گروه سوم پائین تر از آنها. بنابر این، على(علیه السلام) در رأس هرم بهترینها و شیعیانش در مراحل بعدى قرار دارند.
نتیجه تمام مباحث گذشته این شد که: خیرالبریّه ( که داراى ویژگیهاى سه گانه ایمان، عمل صالح و احساس مسؤولیت مى باشد) على و شیعیانش هستند.
