براى روشنتر شدن تفسیر آیه مودّت، لازم است بحث اجمالى پیرامون آیه قبل، یعنى آیه 22 سوره شورى، و نیز صدر آیه مودّت که در بالا ذکر نشده، داشته باشیم.
«وَالَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلوُا الصَّـالِحاتِ» ـ پس از آن که خداوند در آیات قبل سرانجام ستمکاران را بیان مى کند و آینده تاریک آنها را ترسیم مى نماید، به ترسیم آینده روشن مسلمانانى مى پردازد که ایمان و عمل را با هم آمیختند و تنها به شهادت بر یکتایى خدا و نبوّت پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) قناعت نکرده، بلکه به دنبال آن در انجام کارهاى صالح و شایسته پافشارى به خرج دادند. در این آیه شریفه، ضمن ترسیم آینده مؤمنینى که عمل صالح دارند به سه پاداش مهمّ آنها در سراى آخرت اشاره مى شود، که هر کدام از دیگرى ارزشمند تر است:
1 ـ «فِى رَوْضـاتِ الْجَنّـاتِ» ـ اوّلین پاداش آنها این است که در جهان آخرت به هنگامى که به بهشت وارد شدند در «رَوْضَـات الْجَنَّـاتْ» مسکن مى گزینند.
سؤال : «روضات الجنّات» کجاست؟
پاسخ : اگر سراسر قرآن را مطالعه کنیم، این جمله را جز در آیه 22 سوره شورى نمى یابیم. عرب به باغهاى سرسبز، پر پشت، پر آب و با طراوت، «روضه» مى گوید، که جمع آن «روضات» است.
البتّه گاهى به محلّ اجتماع آب هم این کلمه اطلاق شده است، ولى منظور از «روضه» در اینجا همان معناى اوّل است. پس روضات الجنّات به معناى باغهاى بهشت است.
سؤال : با توجّه به این که سراسر بهشت بسان باغ سرسبز و خرّمى است، این جمله «باغهاى بهشت» به چه معنا است؟
پاسخ : از جمله فوق استفاده مى شود که علاوه بر خود بهشت، باغهاى مخصوصى وجود دارد که متعلّق به بندگان خاصّ خداست.
نتیجه این که، اوّلین پاداش و امتیاز مؤمنین داراى اعمال صالحه، «روضات الجّنات» است.
2 ـ «لَهُمْ مـا یَشـاءُوَن» مؤمنین داراى اعمال شایسته، علاوه بر این که در باغهاى مخصوص و ویژه بهشت سکنا مى گزینند، هر آنچه را هم بخواهند براى آنها فراهم مى شود. واقعاً در مورد نعتمهاى مادّى بالاتر از این مسأله تصوّر نمى شود، که انسان هر آنچه میل داشته باشد و بخواهد به او بدهند!
3 ـ «عِنْدَ رَبِّهِمْ» ـ نعمتهاى بهشتى مخلوطى از نعمتهاى مادّى و معنوى است.
از نظر نعمتهاى مادّى، همانطور که گذشت، مؤمنینى که اعمال صالح دارند در بهترین وضعیّت هستند، و از نظر معنوى نیز چنین هستند; زیرا در جوار قرب خدا مى باشند، «عند ربّهم» هستند، همان مقامى که در سوره آل عمران، آیه 169، براى شهداء نقل شده است. ولى این که منظور از «عند ربّهم» چیست؟ و چه برکاتى دارد؟ براى ما روشن نیست.
«ذلِکَ هُوَ الْفَضلُ الْکَبیرُ» ـ از آنجا که عالیترین نعمتهاى مادّى و معنوى براى مؤمنین داراى اعمال صالح در بهشت آماده شده است، بدین جهت خداوند آن را «فضل بزرگ» نامیده است و هنگامى که خداوند بزرگ چیزى را به عنوان «فضل کبیر» توصیف کند، پیداست که به قدرى عظمت دارد که هر چه فکر کنیم از آن بالاتر است.
نتیجه این که، معیار بندگى خداوند دو چیز است; ایمان و عمل صالح. بنابر این چیزهاى دیگر مانند علم و ثروت، مال و قدرت، اعتبار اجتماعى و مانند آن، زمانى ارزش محسوب مى شود که در مسیر ایمان و عمل صالح قرار گیرد.
«ذلِکَ الَّذِى یُبَشِّرُ اللّهُ عِبـادَهُ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلوُا الصَّـالِحـاتِ» ـ در این آیه شریفه نیز تکرار مى کند که «روضات الجنّات» و «لهم ما یشاءُون» و «عند ربّهم» چیزى است که خداوند به بندگان مؤمن داراى اعمال صالحه بشارت داده است، تا رنجهاى طاعت و بندگى و مبارزه با هواى نفس بر آنان سخت جلوه نکند.
با توجّه به توضیح کوتاهى که پیرامون آیه فوق داده شد، به شرح و تفسیر آیه مودّت توجّه کنید:
