«یا اَیُّهَا الرَّسُول; اى رسول گرامى!»
پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) در قرآن مجید با جملات مختلفى مورد خطاب قرار گرفته است; از جمله:
«یـا أیُّهَا المُزَّمِّلْ ; اى جامه به خود پیچیده!»
«یا أَیُّهَا المُدَّثِّرْ ; اى جامه خواب به خود پیچیده (و در بستر آرمیده)!»
«یـا أَیُّهَا النَّبِیُّ ; اى پیامبر!»
«یـا أَیُّهَا الرَّسُولُ ; اى پیامبر!»
خطاب اوّل و دوم اشاره به حالت خاصّ ظاهرى آن حضرت دارد، ولى خطاب سوم و چهارم اشاره به شأن معنوى و مقام الهى پیامبر(صلى الله علیه وآله) دارد. خطاب یـا أیُّهَا النَّبِیُّ بارها در قرآن مجید تکرار شده است.
ولى خطاب یـا أیُّهَا الرَّسُولُ تنها در دو آیه قران مجید آمده است. یکى، آیه محلّ بحث و دیگرى آیه 48 سوره مائده که متناسب با این آیه شریفه است; و این خطاب نشانگر اهمّیّت مطلبى است که پیامبر(صلى الله علیه وآله) به خاطر آن مورد خطاب پروردگار عالم قرار گرفته است.
«بَلِّغْ مَا اُنْزِلَ اِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ» ـ (اى پیامبر ما!) مأموریّت ویژه اى که خداوند بر عهده تو گذاشته است را انجام ده و آن را به مردم برسان!
این مأموریّت جز تعیین جانشین نبوده است.
«وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغَتَ رِسالَتَهُ» مأموریّت مورد اشاره بقدرى مهم و سرنوشت ساز است که اگر آن را انجام ندهى و به مردم نرسانى، گویا رسالت پروردگارت را انجام نداده اى و زحمات بیست و سه ساله ات ناقص خواهد ماند!
البتّه روشن است که پیامبر(صلى الله علیه وآله) آنچه بر او نازل مى شد را به مردم مى رساند و براى آنها بیان مى کرد، ولى این تعبیر و لحن آیه بدان جهت است که مردم به اهمّیّت ویژه و فوق العاده این مطلب پى ببرند.
«وَاللهُ یَعصِمُکَ مِنَ النَّاسِ» ـ از آنجا که این مأموریّت حسّاس و ویژه، خطراتى دارد و احتمال بروز واکنشهاى پنهان و آشکارى از سوى اشخاص ضعیف الایمان و منافق مى رود، لذا خداوند متعال حفظ جان پیامبر(صلى الله علیه وآله) را در برابر خطرات احتمالى تضمین مى کند.
«إِنَّ اللهَ لاَ یَهْدِی القَوْمَ الکَافِرینَ» ـ خداوند متعال هر چند که همه را مشمول هدایت خود قرار مى دهد، امّا کسانى که لجاجت کنند و با پافشارى هاى بیجا بر افکار و عقائد خود اصرار ورزند، شایسته هدایت نمى داند و آنها را هدایت نمى کند.
* * *
با تأمّل در مضمون و محتواى آیه فوق، در مى یابیم که این آیه از مطلب بسیار مهمّى خبر مى دهد; زیرا آیه شریفه با تأکیدات فراوان و بى سابقه اى همراه شده است:
1 ـ آیه با خطاب «یـا أَیُّها الرَّسُولُ» شروع مى شود، و همان طور که گذشت این خطاب نشانگر اهمّیّت و ویژگى خاصّ مطلب و موضوعى است که پیامبر(صلى الله علیه وآله) به خاطر آن مورد خطاب واقع شده است.
2 ـ کلمه «بَلِّغْ» نشانه دیگرى بر ویژگى خاصّ مضمون آیه فوق است، زیرا:
اوّلا: این کلمه منحصر به فرد است و در سراسر قرآن فقط در این آیه به کار رفته است.
ثانیاً: به گفته «راغب» در کتاب «مفردات» این کلمه تأکید بیشترى نسبت به کلمه «أَبْلَغْ» دارد; زیرا هر چند این کلمه نیز تنها در یک آیه قرآن آمده است، ولى شاید در کلمه «بَلّغ» علاوه بر تأکید، تکرار نیز نهفته باشد. یعنى این مطلب آن قدر مهم است که باید حتماً آن را به مردم برسانى و براى آنها تکرار کنى.
3 ـ جمله «وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغَتَ رِسالَتَهُ» شاهد سومى بر ویژگى خاصّ این آیه است، مطلبى که پیامبر(صلى الله علیه وآله) مأمور به ابلاغ آن شده است، اساس وستون رسالت و نبوّت است; چرا که اگر پیامبر(صلى الله علیه وآله) آن را به انجام نرساند، گوئیا نبوّت خویش را به انجام نرسانیده است!
4 ـ تضمینى که خداوند در این آیه شریفه براى حفظ جان پیامبر(صلى الله علیه وآله) کرده و به او وعده محافظت در مقابل خطرات احتمالى داده، نشانه دیگرى بر بزرگى و اهمّیّت مضمون این آیه مبارکه است.
محتواى مأموریّت پیامبر(صلى الله علیه وآله) بقدرى سرنوشت ساز و مهم است که احتمال خطرات جانى مى رود و واکنشهاى مختلف را بعید نمى سازد; ولى خداوند پیامبرش را در مقابل تمام خطرات و ضررهاى احتمالى بیمه و ضمانت مى کند.
راستى مطلب مهمّى که آیه تبلیغ از آن خبر مى دهد چیست؟
مأموریّت مهمّ پیامبر اسلام که احتیاج به تضمین صریح الهى دارد کدام است؟
پیامبر(صلى الله علیه وآله) باید چه مطلبى را به مردم بگوید که مساوى با تمام رسالت اوست؟
خداوند از پیامبرش(صلى الله علیه وآله)چه چیزى را مى خواهد که از سویى او را تهدید و از سوى دیگر وعده حفظ جانش را مى دهد؟
خلاصه این که: موضوع این آیه با این همه تأکیدهاى بى نظیر و کم سابقه چیست؟
براى رسیدن به پاسخ این سؤالات دو راه وجود دارد:
نخست تفکّر و تأمّل و دقّت در مضمون و محتواى خود آیه، با قطع نظر از تمام روایاتى که از شیعه و سنّى در تفسیر آن وارد شده و با صرف نظر از تاریخ و سخنان مفسّران.
دیگر این که آیه شریفه را در سایه احادیث و روایاتى که در شأن نزول آن وارد شده تفسیر کنیم.
