قرآن مجید نه تنها در سوره حاقّه، بلکه در بسیارى از سوره هاى دیگر، داستان انبیاء و اقوام گذشته را از زوایاى مختلف مورد بررسى قرار داده است.
سؤال : راستى چرا قرآن به بیان تاریخ امّت هاى گذشته پرداخته و داستان انبیاء پیشین را مطرح کرده است؟ آیا قرآن مجید کتاب تاریخ است؟
پاسخ : قرآن، کتاب انسان سازى است و تاریخ نقش مهمّى در تعلیم و تربیت انسان دارد. خلاصه زندگى انسان، تجربه است و چه بهتر که آدمى از تجربه گذشتگان بهره بگیرد; نه این که به قول شاعر دوبار عمر کند، یکى را تجربه بیندوزد و در عمر دوباره از تجربه هایش استفاده کند.
خداوند متعال در آیه 111 سوره یوسف مى فرماید:
«لَقَدْ کانَ فى قَصَصِهِمْ عِبْرَةٌ لِاُولِى الْاَلْبابِ; در سرگذشت آن ها درس عبرتى براى صاحبان اندیشه بود.»
در ابتداى سوره حاقّه نیز اشاره اى به داستان انبیاء و امّت هاى پیشین شده، که به شرح این آیات به صورت گذرا مى پردازیم:
«وَ جاءَ فِرْعَوْنُ وَ مَنْ قَبْلَهُ وَ الْمُؤْتَفِکاتُ بِالْخاطِئَةِ» ـ فرعون و کسانى که قبل از او بودند، یعنى قوم شعیب، عاد، ثمود و دیگران، و نیز اهل شهرهاى زیر و رو شده، مرتکب گناهان بزرگ شدند. «مؤتفکات» جمع «مؤتفکه» به معناى شهرهاى زیر و رو شده است و اشاره به داستان قوم لوط دارد. هنگامى که عذاب الهى بر قوم سرکش لوط نازل شد، خانه هاى آن ها بر اثر زلزله چنان ویران و نابود شد که گویا آن شهر را زیر و رو کرده اند. و پس از زلزله، بارانى از سنگ بر آن شهر باریدن گرفت و بقایاى آن شهر را بطور کلّى نابود کرد. علّت تمام این عذاب ها خطاها و گناهان آن ها بود، که در آخر آیه به آن اشاره شده است (بالخاطئه).
«فَعَصَوْا رَسُولَ رَبِّهِمْ فَاَخَذَهُمْ اَخْذَةً رابِیَةً» ـ اقوام پیشین با فرستادگان پروردگارشان به مخالفت برخاستند و خداوند نیز آن ها را به عذاب شدیدى گرفتار ساخت. تعبیر به «ربّهم» اشاره به این دارد که خداوند با فرستادن رسولان مى خواهد مردم را تربیت کند; ولى برخى از مردم، که در مسیر گناه قدم برمى دارند، به نافرمانى از دستورات مربّى خویش قیام مى کنند. بدین جهت مستحقّ عذاب و مجازات هستند.
«اِنّا لَمّا طَغَا الْماءُ حَمَلْناکُمْ فِى الْجارِیَةِ» ـ این آیه اشاره به داستان حضرت نوح (علیه السلام)دارد. هنگامى که به فرمان خداوند آب به شکل سیلاب از آسمان باریدن گرفت، و از زمین به صورت چشمه هاى بزرگى فَوَران کرد، بطورى که در مدّت زمانى کوتاه آب حتّى کوه ها را هم فراگرفت، خداوند در این هنگام حضرت نوح و مؤمنین به آیین او را، که سوار بر کشتى نوح بودند، از خطر غرق شدن نجات داد. امّا بت پرستان و مشرکان، حتّى فرزند حضرت نوح، که راه شرک و بت پرستى را مى پیمود، همگى در آب غرق شدند. آرى، آنان که روزى حضرت نوح (علیه السلام) را به خاطر ساختن کشتى در فاصله دور از دریا مسخره مى کردند و حتّى نسبت جنون به آن پیامبر بزرگ خدا مى دادند! به هنگام طوفان و باران گرفتار چنگال عذاب الهى گشتند و به سزاى اعمالشان رسیدند.
«لِنَجْعَلَها لَکُمْ تَذْکِرَةً وَ تَعِیَها اُذُنٌ واعِیَةٌ» ـ بیان داستان اقوام گذشته و انبیاء پیشین در قرآن، صرفاً جنبه تبیین و تشریح تاریخ ندارد، بلکه هدف این است که سرگذشت تلخ آن ها موجب تذکّر و بیدارى شما گردد و گوش هاى شنوا این داستان ها را در خود حفظ و نگهدارى کنند. «وَعْى» قرار دادن چیزى در قلب است. عرب هاى عصر ما به اندیشه عمیق «وعى» مى گویند. بنابراین «اذن واعیه» به معناى گوش هاى شنوایى است که چیزى را در خود نگهدارى و حفظ مى نماید. یعنى آن را فراموش نمى کند و به آن عمل مى کند، گوش هایى که مشمول آن ضرب المثل، که مى گوید «از یک گوش مى شنود و از گوش دیگر بیرون مى کند» نیست، بلکه با هر دو گوش مى شنود و آن را حفظ مى نماید. صاحبان «اُذن واعیه» گوشى شنوا، چشمى بینا، و قلبى دانا دارند.
