سؤال : شما گفتید که عبادت و پرستش مخصوص خداوند است و هیچ معبودى جز خداوند سزاوار پرستش نیست و عبادت غیرخداوند شرک محسوب مى شود، در حالى که در برخى از آیات قرآن سجده بر غیر خداوند آمده است! به این آیات توجّه کنید:
1 ـ در داستان آفرینش حضرت آدم و حوّا آمده است که خداوند پس از خلقت آدم به همه ملائکه دستور داد بر آدم سجده کنند و آن ها همگى سجده کردند:
فَسَجَدَ الْمَلائِکَةُ کُلُّهُمْ اَجْمَعُونَ
همه فرشتگان، بى استثنا، سجده کردند.
اگر عبادت و پرستش غیر خدا شرک محسوب مى شود، چرا در این آیه، دستور سجده بر آدم داده شده است؟
2 ـ هنگامى که برادران یوسف، حضرت یوسف (علیه السلام) را پیدا کردند و خبر زنده بودن او را به پدر و مادرش دادند،همگى به سوى مصر حرکت نمودند; قرآن لحظه ورود برادران حضرت یوسف و پدر و مادرش را بر یوسف چنین بیان مى کند:
وَ رَفَعَ اَبَوَیْهِ عَلَى الْعَرْشِ وَ خَرُّوا لَهُ سُجَّداً
و پدر و مادر خود را بر تخت نشاند، و همگى به خاطر او به سجده افتادند.
طبق این آیه شریفه فرزندان یعقوب در برابر او سجده کردند. اگر سجده بر غیرخدا شرک است، این آیه شریفه چگونه تفسیر مى شود؟
3 ـ بنى اسرائیل هنگامى که بیت المقدّس را فتح کردند و وارد این شهر شدند، به هنگام ورود به معبد بیت المقدّس در برابر این مسجد به سجده افتادند. خداوند در آیه 58 سوره بقره در این باره چنین مى فرماید:
وَ إِذْ قُلْنَا ادْخُلُواْ هَـذِهِ الْقَرْیَةَ فَکُلُواْ مِنْهَا حَیْثُ شِئْتُمْ رَغَدًا وَ ادْخُلُواْ الْبَابَ سُجَّدًا وَ قُولُواْ حِطَّةٌ نَّغْفِرْ لَکُمْ خَطـایـاکُمْ وَ سَنَزِیدُ الْمحْسِنِینَ
و (به خاطر بیاورید) زمانى را که گفتیم: «در این شهر وارد شوید و از نعمت هاى فراوان آن، از هر جا مى خواهید بخورید; و از در (معبد بیت المقدّس) با خضوع و خشوع وارد شوید و بگویید: «خداوندا گناهان ما را بریز» تا خطاهاى شما را ببخشیم; و به نیکوکاران پاداش بیش ترى خواهیم داد.
خلاصه این که، در این سه آیه، سجده براى غیرخداوند مطرح شده است، این آیات چگونه با توحید عبادت سازگار است؟
پاسخ: همان طور که گفتیم حرمت شرک، و عدم جواز سجده بر غیرخدا، و اختصاص عبادت و پرستش براى خداوند، قانون کلّى است که استثنابردار نیست. شرک در هیچ یک از شاخه هاى توحید تصوّر نمى شود و صحیح نمى باشد; بنابراین، سجده در آیات فوق به معناى پرستش و عبادت نیست، بلکه سجده شکر یا سجده تعظیم و تکریم نعمت پروردگار است.
فرشتگان که بر آدم سجده کردند در حقیقت سجده بر خداوند نمودند که چنین موجود باارزشى آفریده است، پس سجده در حقیقت براى خداوند بود; ولى به خاطر آفرینش آدم.
برادران حضرت یوسف هم به خاطر عظمتى که خداوند به برادرشان، یوسف، داده بود خدا را شکر کردند و براى بزرگداشت این عظمت به سجده افتادند. آن ها از این که از آن زندگى سخت در کنعان نجات یافته و برادرشان را پس از سال ها پیدا کرده و از کنعان به مصر کوچ کرده، و زندگى آبرومندانه اى پیدا کرده بودند، سر به سجده شکر ساییدند. همان گونه که بنى اسرائیل هم براى خداوند سجده کردند، نه براى مسجد بیت المقدّس.
هنگامى که مسلمانان و زوّار خانه خدا به هنگام نماز جماعت بر گرد خانه کعبه حلقه مى زنند و نماز جماعت دایره وارى اقامه مى کنند و همگى در مقابل خانه کعبه سجده مى کنند، آیا آن ها خانه کعبه را مى پرستند، یا این که هیچ کس آن خانه را عبادت نمى کند، بلکه همگى جهت پرستش خداوند در برابر کعبه به سجده مى افتند؟
بنابراین، سجده در همه جا براى خدا و در حقیقت براى پرستش پروردگار عالم است، هر چند ممکن است انگیزه هاى آن متفاوت باشد. در نتیجه آیات سه گانه فوق استثناء قاعده کلّى توحید عبادت محسوب نمى گردد.
* * *
