قرآن كتاب تربيت و هدايت است؛ در آیاتی از قرآن که می گویند همه چیز در آن بیان شده و چیزی فرو گذار نشده است، منظور از «همه چيز» تمام امورى است كه براى پيمودن راه تربيت و هدايت لازم است. قرآن دایرة المعارفی بزرگ و گردآمده از همه گزاره های جزئی و فرمول های علومی چون رياضى و جغرافيايى و شيمى و فيزيک و گياه شناسى و... نیست. منظور از همه چیز در اين گونه آيات، يك امر نسبى است؛ يعنى تمام امورى كه در هدف هدايت و تربيت انسان دخالت دارد، در اين كتاب آسمانى هست. البته قرآن دعوتی كلى به كسب همه علوم و دانش ها كرده و تمام دانش هاى ياد شده و غير آن در اين دعوت كلى جمع است و علاوه بر آن گاه گاهى به تناسب بحث هاى توحيدى و تربيتى و... پرده از روى قسمت هاى حساسى از علوم و دانش ها برداشته است و برخی از حقایق علمی به گونه ای اشاره وار در قرآن بیان شده اند.

سرگذشت ذوالقرنين، آن بزرگ‌مردى كه سرزمين‌هاى گوناگون را درنورديد و شرق و غرب گيتى را زير پا نهاد، سرگذشتى واقعی و كهن است كه تاريخِ آن به گذشته‌هاى دور بر مى‌گردد. براساس پژوهش‌هاى دانشمند برجسته هندى، «ابوالكلام آزاد» كه با كمك گرفتن از نصوص تورات انجام گرفته، اين احتمال وجود دارد كه وى پادشاه ايران، كورش كبير باشد كه بين سال‌هاى 557 تا 528 پيش از ميلاد مى‌زيسته است و سرزمين‌هاى شرق و غرب را تسخير كرد و بر قلمرو ماد، آسياى صغير و بابل چيره گرديد و قوم يهود را كه در اسارت بابليان بود، آزاد ساخت و به آنان اجازه داد به سرزمين فلسطين باز گردند و در بازسازى بيت المقدس ياريشان داد. از اين رو در تورات از وى به بزرگى و احترام ياد شده است.

قوانین تکوینی و تشریعی در اسلام با یکدیگر هماهنگ اند و اگر دستگاه تشريع به انسانها دستور انفاق مى دهد، در عالم تكوين نيز موجودات در حال انفاق هستند. به عنوان مثال؛ خورشید همواره نور و گرمای خود را انفاق می کند و بر اثر اين انفاق، ميليونها تُن از وزنش كاسته می شود و یا زنبور عسل شبانه روز مشغول كار است تا مفيدترين غذا را در اختيار انسان قرار دهد. در واقع تمام هستی در حال انفاق است و انسان هم بايد اهل انفاق باشد، در غیر این صورت وصله ناهمگونی برای عالم خلقت می شود.

راه جذب مردم و ميل آنها به امام زمان(عج) متوقف بر معرفت آنها به حضرت است؛ زيرا اگر حضرت براي مردم مجهول باشد به او توجه پيدا نمى كنند. لذا باید در مورد خصوصیات زمان ظهور و برکات عصر ظهور به مردم آگاهی داد.

در وجه تشبيه «خورشيد پشت ابر» با «امام زمان(عج)» چند احتمال داده اند: 1. همانطور كه مردم منتظرند خورشید از پشت ابر خارج شود تا از آن نفع ببرند، مردم نيز منتظرند كه حضرت ظهور كند. 2. منكر حضرت در عصر غيبت همانند منكر وجود خورشيد در پشت ابرها است. 3. همانطور كه ابر مانع انتفاع خورشید نیست؛ غیبت نيز مانع انتفاع مردم از امام(عج) نمی شود. 4. همانطور كه خورشید گاهی از پشت ابر بیرون می آید و از آن استفاده مي برند، هر از چند گاهى نيز عده اى به محضر امام زمان(عج) شرفياب مى شوند و از وجودش استفاده مى برند.

 گرچه خورشيد و ماه از كرات آسمانى محسوب مى ‌شوند، اما به خاطر نزديكى آنها به زمین و تأثيراتی که بر زندگى ما دارند، قرآن آنها را به عنوان آيتى از آيات بزرگ خدا معرفى کرده و در بیان ویژگی های خورشید و ماه می فرماید: «او كسى است كه خورشيد را ضياء و روشنى و قمر را نور قرار داد». همچنین می فرماید: «خداوند منزلگاه هايى براى ماه مقدر كرد تا شماره سال ‌ها و حساب را بدانيد». سپس می فرماید: «خداوند همان كسى است كه ستارگان را براى شما قرارداد تا در تاريكی هاى صحرا و دريا به وسيله آن هدايت شويد». و... .

حموینی، خوارزمی و قندوزی از پیامبر(ص) نقل کرده اند که به على(ع) فرمود: با خورشید سخن بگو که او با تو سخن مى گوید. على(ع) فرمود: سلام بر تو اى بنده مطیع خدا و رسولش. خورشید گفت: وعلیک السلام یا أمیر المؤمنین وإمام المتّقین وقائد الغرِّ المحجّلین، یا علیُّ أنت وشیعتک فی الجنّة... . پس على(ع) براى خدا سجده نمود درحالى که از چشمانش اشک مى ریخت. آنگاه پیامبر(ص) فرمود: اى برادر و حبیب من! سرت را بالا بیاور که خدا بر اهل هفت آسمان به تو مباهات مى کند.

امویان با خدمات خود به ابوهریره، او را بنده و فرمانبردار خود کرده و حتی چشم و گوش و دل او را تصاحب کردند. او نیز زبان آمال و خواسته های آنان بود و به اقتضای آن قدم بر می داشت. زمانی در فضایل امویان حدیث می ساخت، زمانی احادیثی در برتری عمر و ابوبکر می تراشید، گاهی دست به ساختن احادیثی بر ضد حضرت علی(ع) می زد و گاهی هم برای تقدس زدایی از پیامبر(ص) حدیث جعل می کرد.

بر اساس قرآن، اولیاى خدا دو گونه اند: ولىّ آشکار که مردم او را مى شناسند، و ولىّ پنهان از چشم مردم، که کسى او را نمى شناسد، هر چند در میان مردم به سر مى برد و احوال و اخبار مردم را مى داند. در سوره کهف، از هر دو گونه اولیاى خدا یاد شده است یکى حضرت موسى و دیگرى همسفر او، و امام مهدی(ع) همچون آن همسفر موسى، ولىّ ناشناخته الهى در نظر مردم است، که در روایات به خورشید پشت ابر تشبیه شده است.

قرآن مي فرمايد: «همان كسى كه براى شما از درخت سبز، آتش آفريد و شما به وسيله آن آتش مى افروزيد». اين آيه اشاره به مسأله معاد دارد و داراي سه تفسير است. يك تفسير اشاره به دو درخت مخصوص دارد كه به جاي كبريت از آن استفاده مى كردند. تفسير دوم اين خاصيت را براي همه درختان سرايت داده است و تفسير سوم اين كه: درختان در طول عمر خود، مرتباً نور و حرارت خورشيد را مى مكند و ذخيره مى كنند و به هنگام سوزاندن چوب هاى خشك، آن نور و حرارت را بيرون مى دهند؛ يعنى انرژى هاى مرده در اين رستاخيز عظيم، جان مى گيرند.