آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

آیات 35 و 36 سوره بقره، عصمت آدم(ع) را نقض نمی کنند. در این باره تفاسیر و توضیحات متعددی وارد شده است. از میان این تفاسیر به نظر می رسد صحیح ترین شان همان است که گفته شود نافرمانی آدم(ع) نوعی ترک اولی بوده که ناقض عصمت ایشان نیست. درباره آیه 121 سوره طه نیز که در آن به «عصیان» آدم اشاره شده، می توان همین معنای «ترک اولی» را درباره آن محتمل دانست علاوه بر اینکه حتی از لحاظ لغت نیز، مخالف با امر مستحب نیز «عصیان» به شمار می آید و لزومی ندارد که هر گونه «عصیان» به معنای گناه باشد.

اولا: بنابر تفسیر صحیح و مستند به دلایل نقلی و عقلی، آدم نه در بهشت برین که در یکی از باغ های سرسبز «زمین» آفریده است؛ بنابراین هم او و هم ما فرزندانش از این لحاظ که در کره «زمین» آفریده شده ایم، تفاوتی با هم نداریم.
ثانیا: خطای او نیز جرم و گناه مصطلح نبوده است تا تبعات آن به فرزندانش سرایت کند؛ عمل او نوعی ترک اولی بود که با توجه به شأن و جایگاهش بهتر بود از او سر نمی زد.
ثالثا: حضور در زمین و مواجهه با آزمون های خداوند و پیروزی در آن آزمون ها، زمینه رسیدن به مقامی والاتر از مقام آدم و بهشتی بهتر از آنجا که آدم در آن بود را فراهم می کند.
رابعا: همه انسان ها در بهره بردن از نعمت های خدا، دچار شدن به امتحانات الهی و وسوسه های شیطان و اختیار یکسانند؛ بنابراین هیچ تبعیضی بین آدم و فرزندانش صورت نگرفته و به هیچ وجه عدل الهی نقض نمی گردد.

خداوند در آیات 27 تا 31 سوره مائده این طور نقل می کند که «هابیل» و «قابیل» تصمیم گرفتند هر کدام کارى براى تقرب به پروردگار انجام دهند، اما عمل هابیل پذیرفته شد و دیگری پذیرفته نشد. این موضوع سبب شد قابیل که عملش قبول نشده بود، دیگرى را تهدید به قتل کند وسوگند یاد نمود که برادر را بکشد و بلاخره نفس سرکش قابیل او را مصمّم به کشتن برادر کرد و او را کشت.

خداى متعال در آیه 22 سوره اعراف مى فرماید: «همین که آدم و همسرش از آن درخت ممنوع چشیدند، بلافاصله لباس هایشان از تنشان فرو ریخت و اندامشان آشکار گشت». از این آیه به خوبى استفاده مى شود که آنها قبل از ارتکاب این خلاف، برهنه نبودند بلکه پوششى داشتند که نشانه اى براى شخصیت آدم و حوا و احترام آنها محسوب مى شده که با نافرمانى از اندامشان فرو ریخته است. 

در روايات متعدّدی که از طریق اهل سنت از پيامبر(ص) نقل شده، دلیل پذیرش توبه حضرت آدم(ع) این بود که ایشان خداوند را به حق محمّد و على و فاطمه و حسن و حسين(ع) سوگند داد و لذا توبه اش مقبول شد.

امام علی(ع) در خطبه 91، به هدف از فرستادن آدم(ع) به زمین اشاره کرده می فرماید: «خداوند آدم(ع) را بعد از توبه از بهشت فرو فرستاد تا با كمك نسل خود، زمين را آباد سازد و حجّت را بر بندگانش، اقامه كند». تعبير به عمران و آبادسازى به وسيله آدم(ع) و نسل او نشان مى دهد كه بايد هدف همه انسان ها عمران و آبادى زمين باشد، نه تخريب آن با جنگ ها و اختلافات ويرانگر. نكته ديگر مسئله اتمام حجّت بر بندگان است. گر چه خداوند به انسانها عقل داده ولى به آن اكتفا نفرموده و با فرستادن پيامبران و نزول كتاب هاى آسمانى، حجّت را بر بندگانش تمام كرده است.

در آیه ابتدایی سوره نساء، خداوند از خلقت حوا سخن می گوید. برخی از مفسران جمله «خَلَقَ مِنْها زَوْجَها» را این گونه تفسیر کردند: حوا از یکى از دنده هاى آدم آفریده شده است. این تفسیر از سوی امام صادق(ع) مردود دانسته، و تصریح گردیده که حوا از باقى مانده خاک آدم آفریده شده است. در آیات دیگر قرآن این مفهوم بیان شده که خداوند همسر حضرت آدم(ع) را از جنس او(جنس بشر) آفرید و نه از اعضای بدن او، و همچنین تکثیر نسل انسان، تنها از طریق آدم و همسرش صورت گرفته، و موجود ثالثى در آن دخالت نداشته است.

بهشت حضرت آدم(ع)، بهشت موعود نبوده بلکه یکى از باغ هاى پر نعمت و روح افزاى یکى از مناطق سرسبز زمین بوده است. زیرا: 1- بهشت موعود قیامت، نعمتی جاودانى است. 2- ابلیس نمی تواند وارد بهشت موعود شود. 3- در روایات اهل بیت(ع) این مطلب که بهشت حضرت آدم(ع) یکی از باغ های زمین بوده، به صراحت آمده است.

طبق آیات 20 و21 سوره اعراف، شیطان براى فریب انسان، بهترین راه را این دید که از عشق و علاقه ذاتى او به تکامل و ترقى و زندگى جاویدان، استفاده کند و عذر و بهانه اى براى مخالفت فرمان خدا براى آنان بتراشد. از این رو نخست به آدم و همسرش گفت: «خداوند شما را از این درخت نهى نکرده جز این که اگر از آن بخورید یا فرشته خواهید شد و یا عمر جاویدان پیدا مى کنید». و به این ترتیب، فرمان خدا را در نظر آنان به گونه دیگرى جلوه داد و براى باور پذیری حرفش، «سوگندهاى شدیدى یاد کرد، که من خیرخواه شما هستم».

مفسران در تفسیر «علم اسماء» در آیه 31 سوره بقره، بیانات گوناگونى دارند؛ ولى مسلّم است منظور، تعلیم کلمات و نام هاى بدون معنا به آدم نبوده؛ بلکه منظور تعلیم معانى این اسماء و مفاهیم و مسمّاهاى آنها و آگاهى از علوم مربوط به جهان آفرینش و اسرار و خواص مختلف موجودات عالم هستى مى باشد. پس این علم چیزى شبیه «علم لغات» نبوده است بلکه مربوط به فلسفه، اسرار، کیفیات و خواص اسماء بوده است، تا بتواند از مواهب مادى و معنوى این جهان، در مسیر تکامل خویش بهره گیرد.