امام علي(ع) و توصیف لحظات وداع انسان با زندگی

امام علي(ع) لحظات وداع انسان با زندگی را چگونه به تصویر كشيده است؟

امام علي(ع) درباره لحظات وداع انسان با زندگی می فرماید: «مرگ چنان در وجودش پيشروى مى كند كه گوش و زبانش از كار مى افتد، در ميان خانواده اش زباني براى سخن گفتن و گوشي براى شنيدن ندارد، پيوسته به صورت خانواده اش مى نگرد. حركات زبانشان را مى بيند؛ ولى صداى آنان را نمى شنود!، سپس چنگال مرگ در او بيشتر فرو مى رود؛ چشمش نيز مانند گوشش از كار مى افتد، و روح از بدنش براى هميشه خارج مى شود، در اين هنگام به صورت مردارى نزد خانواده اش در مى آيد كه از نشستن نزدش وحشت دارند و از او فاصله مى گيرند ... سرانجام او را به سوى گودالى درون زمين مى برند تا او را بدست عملش بسپارند و براى هميشه از ديدارش چشم بپوشند!».

سختي هاي «سکرات موت» از زبان امام علي(ع)

امام علی(ع) در خطبه 109 نهج البلاغه سختي هاي «سکرات موت» را چگونه توضيح داده است؟

امام علي(ع) درباره سختي هاي «سکرات موت» می فرماید: «سكرات و شدائد مرگ و حسرتِ از دست دادنِ همه چيز، بر آنها هجوم آورده است، به خاطر آن، اعضاء و پيكرشان سست مى شود و در برابر آن رنگ خود را مى بازند؛ سپس مرگ تدريجاً در آنها نفوذ مى كند و ميان آنها و زبانشان جدايى مى افكند؛ در حالى كه ميان خانواده خود قرار دارند؛ با چشم خود به آنها نگاه مى كنند و با گوش سخنانشان را مى شنوند و عقلشان سالم و فكرشان برجاست، فكر مى كند كه عمرش را براى چه چيزهايى بر باد داده، و روزگارش را در چه راهى سپرى نموده است!، و عميقاً به فكر مى رود، به ياد ثروت هاي جمع كرده مى افتد كه در جمع آورى آن توجهي به حلال و حرام و مشكوك نكرده، و ...».

لحظه مرگ، لحظه راحتی مؤمنان و ناراحتي ديگران

چرا در روایات از لحظه مرگ به لحظه راحتی و ناراحتی تعبیر شده است؟

امام علی(ع) در ارتباط با لحظه مرگ انسان می فرماید: «انسان ممكن است در دنيا از هر چيزى سير شود جز زندگى كه از آن سير نمی شود و از فقدان آن احساس راحتى نمى كند». اما بسیاری از شارحان نهج البلاغه سخن امام را موافق با آیات و روایات نمی دانند؛ زیرا قرآن می فرماید: «اگر كسى كه در آستانه مرگ قرار گرفته است، از مقربان باشد، در روح و ريحان و بهشت پر نعمت است». هم چنین پیامبر(ص) می فرماید: «براى مؤمن راحتى غير از لقاء الله و شتافتن به ديار باقى نيست». پاسخ آن است كه سخن امام اشاره به مردمی دارد كه از مرگ گريزانند.

احساس انسان در لحظه «مرگ»

لحظه «مرگ» چه احساسی به انسان دست می دهد؟

هيچ كس نمى‌داند در لحظه مرگ چه احساسى به انسان دست مى‌دهد، چون كسى از اين راه برنگشته تا احساس خود را بیان کند. وداع با این زندگی در آرامش کامل است و یا به همراه عذابی دردناک که زبان از توصیف آن عاجز است، و یا بستگی به اعمال و صفات انسان دارد؛ براى بعضى به آسانى بوئيدن يك گل، و براى بعضى به اندازه كشيدن بار سنگينى به عظمت يك كوه؟ هر چه هست برای ما قابل درک نیست.

فرشتگان «محافظ» انسان در کلام امام علی(ع)

امام علي(علیه السلام) در حکمت 201 نهج البلاغه، درباره فرشتگان «محافظ» انسان چه می فرماید؟

ایشان می فرماید: «دو فرشته از انسان محافظت مى كنند؛ اما هنگامى كه اجل او به سر آيد او را رها مى سازند». به تصريح آيات و روايات، انسان داراى دو اَجَل است: يكى اَجَل معلق که مى توان از آن پرهيز كرد، و ديگري اَجَل حتمى كه قابل اجتناب نيست. لذا قرآن می فرماید: «اوست که بر بندگان خود تسلط کامل دارد و مراقبانى بر شما مى گمارد تا هنگامى كه مرگ يكى از شما فرا رسد». در واقع اقدام احتیاطی انسان تنها اَجَل معلق را دور مى کند اما در برابر اَجَل حتمى هيچ راه فرارى وجود ندارد.

بی عدالتی خدا در دشواری های مرگ!

اینکه خداوند دشواری و عذاب مرگ را به همگان می چشاند بی عدالتی نیست؟

اصل پدید آمدن اضطراب از مرگ به عنوان مرحله انتقالی مهمی که در آن همه پیوندهای انسان با جهانی که با آن خو گرفته از هم می گسلد و آدمی قدم در جهانی اسرارآمیز و تجربه ناشده می گذارد امری طبیعی است؛ اما در بیانات دینی بر این نکته تاکید شده که کفر و ظلم و گناه موجب مضاعف شدن آن رنج و عذاب ها و ایمان و عمل خیر موجب کاهش شان می گردد. طبیعی است مسئولیت کاهش یا افزایش این رنج ها بر عهده خود شخص است و ظلمی از سوی خدا به او روا داشته نمی شود. در موارد استثنائی نیز ممکن است بعضی از مؤمنین در هنگام مرگ دچار برخی دشواری ها شوند اما این دشواری ها، برای آمرزش گناهان آنها در همین دنیا و در همین لحظه به آنها تحمیل می شوند تا با پاکی از گناهان شان به جهان دیگر روند و در آنجا فقط متنعم گردند.

قبض روح چند انسان در یک لحظه

چگونه فرشته مرگ انسان های متعدد را در یک لحظه، چه در شرق باشند یا در غرب، قبض روح می کند؟

همان گونه كه ورود روح در بدن بر ما مبهم است، مسأله قبض روح نيز چندان روشن نیست؛ همين اندازه مى دانيم كه به هنگام قبض روح، رابطه روح از جسم بريده مى شود. آنچه در روايات اسلامى در این زمینه آمده است به نظر مى رسد تشبيه و اشاره باشد. زیرا که درک مسائل مربوط به عالم ماوراء طبيعت بوسیله ذهن مادی بسیار مشکل است. بر اساس تشبیهات روایات، تمام دنیا برای فرشته مرگ همانند کف دست است و يا اين كه فرشتگان قبض ارواح در جهان پراكنده اند و به ماموریت خود می پردازند.

توصيف لحظات مرگ «انسان سركش» در نهج البلاغه

در کلام امام علی(علیه السلام) لحظات مرگ «انسان سرکش» چگونه به تصویر کشیده شده است؟

امام علی(ع) در نهج البلاغه به پايان عمر انسانِ مغرور و سركش، اشاره مى کند كه چگونه در چنگال بيمارى هاى جانكاه و فرياد بستگان و دوستانش، لحظات سخت احتضار را مى گذراند. ناراحتى هاى مرگ، در حالى كه در او بقاياى سركشى وجود دارد و در مسير لذّاتِ خود گام بر مى دارد او را در خود فرو مي برد و ناگهان گرفتار حيرت مى شود و از شدت بيمارى، شب تا صبح خواب ندارد. او در ميان برادرى غم خوار و پدرى مهربان كه گريه مي كنند و از شدّت ناراحتى به سينه مى كوبند، قرار گرفته و با سكراتِ بسيار سختِ مرگ دست و پنجه نرم مي كند.

منظور از «سؤال قبر»

منظور از «سؤال قبر» چيست؟

در منابع اسلامى روايات فراوانى آمده که می گوید: هنگامى كه انسان را در قبر مى گذارند، دو فرشته به سراغ او مى آيند و از او درباره اصول عقايد، توحيد، نبوّت و ولايت امامان(ع) پرسش مى كنند و حتّى مطابق بعضى از اين روايات از چگونگى صرف عمر و یا طريقه كسب اموال و صرف آنها نيز سوال مى كنند. حال اگر او از مؤمنان راستين باشد، به خوبى از عهده پاسخ بر مى آيد و مشمول رحمت الهى مى شود و اگر از گنهكارانِ منحرف باشد در پاسخ دادن درمانده مى شود و گرفتار عذاب دردناك برزخى مى گردد.

«سؤال قبر» در قالب مثالي

«سوال قبر» مربوط به روح انسان است یا جسم او؟

در اين كه «سوالِ قبر» مربوط به روح است يا جسم؟ دو نظر وجود دارد. بعضى معتقدند روح به طور موقّت، به جسم باز مى گردد؛ اما به نظر علاّمه مجلسى، سوال از قالب مثالى است نه اين جسم مادّىِ عنصرى. شاهد بر نظر دوم، آيه «رَبَّنَا أَمَتَّنَا اثْنَتَيْنِ وَ أَحْيَيْتَنَا اثْنَتَيْنِ»؛ (پروردگارا! ما را دوبار ميراندى و دوبار زنده كردى) مى باشد. اگر بخواهد اين بدن جسمانى در قبر پاسخگو باشد، بايد در قبر حيات موقّتى پيدا كند و در نتيجه، انسان صاحب سه حيات و سه مرگ شود كه با آيه بالا نمي سازد.

پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
سامانه پاسخگویی برخط(آنلاین) به سوالات شرعی و اعتقادی مقلدان حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
تارنمای پاسخگویی به احکام شرعی و مسائل فقهی
انتشارات امام علی علیه السلام
موسسه دارالإعلام لمدرسة اهل البیت (علیهم السلام)
خبرگزاری دفتر آیت الله العظمی مکارم شیرازی

قال الصادق (عليه السلام) :

مَنْ حَجَّ يُرِيدُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لا يُرِيدُ بِهِ رِيَاءً وَ لا سُمْعَةً غَفَرَ اللَّهُ لَهُ الْبَتَّةَ

کسى که حجّ انجام دهد و خدا را اراده کند و قصد ريا و شهرت طلبى نداشته باشد قطعاً خداوند او را خواهد بخشيد.

وسائل الشيعة: 11/109