«قرآن» تنها كتاب تلاوت نيست؛ بلكه كتاب عمل است، و اهمّيّتِ تلاوت آن نيز به خاطر اين است كه مقدمه اى براى عمل باشد، و بر اساس روایات، مسلمانان وظيفه دارند قرآن را با نهايت دقّت و به طور صحيح بخوانند؛ ولى خواندنى كه مقدمه عمل و سازنده بوده باشد. به همين جهت آيات قرآن، آن چنان روشن و قابل فهم است كه مي تواند براى عموم طبقات راهنما و رهبر باشد. گرچه امروز در متن زندگی حضور ندارد.
شارع مقدّس از قاریان خواسته قرآن را با «صدای خوش» تلاوت کرده و نکات ظریف تلاوت، اعم از کشیدن صدا و یا زیر و بم آن را رعایت کنند. از این رو پیامبر(ص) می فرماید: «هر چیزی زیوری دارد و زیور قرآن، آواز خوش است» و همچنین امام صادق(ع) در تفسير آيه: «وَ رَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِيلاً» می فرماید: «آن را با تأنّى بخوانيد و صدايتان را خوش داريد». همچنين از امام رضا(ع) و او از پدر و نياكانش از پیامبر(ص) نقل است كه فرمود: «قرآن را با آواز خوش بخوانيد؛ زيرا آوازِ خوش، زيبايى قرآن را افزون مى كند».
یکی از دلایلی كه براى حجّيت «قرائات سبع» ارائه داده اند، حديث معروف «اُنْزِلَ الْقُرْآنُ عَلَى سَبْعَةِ اَحْرُفٍ» است؛ يعنى قرآن به هفت حرف نازل شده است تا اشاره اى باشد به «قرائات سبع». ایشان «اَحْرُف» را جمع حرف، به معناى قرائت گرفته اند ولى حرف در اين حديث به معناى لهجه است؛ زیرا قبايل مختلف عرب با لهجه هاى گوناگون نماز مى خواندند و قرآن را برخلاف لهجه قريش كه فصيح ترين لهجه هاى عرب است قرائت مى كردند. برخى از صحابه معترض شده و از پيامبر(ص) پرسيدند: آيا باید همه مسلمانان بر طبق لهجه قريش تلاوت كنند؟ فرمودند: «نه. قرآن به هفت لهجه نازل شده و به لهجه قريش اختصاص ندارد».
بزرگان فنّ قرائت، براى تشخيص قرائت صحيح و جدا ساختن آن از قرائت غير صحيح، سه شرط بيان كرده اند: 1. سند قرائت صحیح باشد یعنی قرائتِ شناخته شده، داراى سند صحيح تا يكى از صحابه باشد. 2. با رسم الخط مُصحف توافق داشته باشد. 3. با قواعد ادبى عرب توافق داشته باشد. هرگاه قرائتى داراى اين سه شرط بود، صحيح و مورد قبول است. اما استاد معرفت، ضابطه قبولى قرائت را جدا از موافقت با قرائت قُرّاء؛ موافقت با قرائت جمهور مسلمين دانسته است.
از ائمه(ع) سخنانى درباره قرآن وارد شده كه به مهم ترين موضوعات قرآنی اشاره دارد و حاكى از دقّت نظر و ژرف انديشى آنان درباره اين كتاب مقدّس است. همچنين نشان دهنده ميزان عنايت و اهتمام آنان به حفظ و حراست نصّ قرآن و جلوگيرى از تحريف و تأويل آن است. امام صادق(ع) به «محمد بن وراق» فرمودند: «دوست ندارم كه قرآن با رنگى جز رنگ سياه نوشته شود، همان گونه كه در اوّلين بار نوشته شده است». اين سخن، نشانه دقّت و علاقه شديد امام(ع) نسبت به حفظ و سلامت قرآن است تا آنجا كه در رنگ خط نيز ترجيح دادند كه به همان نحوى كه اول بار نوشته شده، محفوظ باقى بماند، تا بدين وسيله قرآن با چيزى غير قرآن اشتباه نشود.
مسلمانان در صده اول، قرآن را از اصحاب پيامبر(ص) فرا می گرفتند و پس از صحابه، از تابعين و پيشوايان بزرگى كه در شهرهاى آنان به سر مى بردند؛ مانند «سعيد بن المسيّب» در مدینه، و «عبيد بن عمير» در مکّه و ... اينان دانشمندان امّت و مرجع مسلمانان در زمينه هاى مختلف معارف اسلامى بودند؛ اما پس از این دوره، گروهی فنّ قرائت را رشته اختصاصی خود قرار داده و در قرائت قرآن شهرت یافتند. در ادامه گروهی دیگر تمام کوشش خود را در مسیر ضبط قرائت های صحیح به کار گرفتند و «ابوعبید قاسم بن سلام انصاری»، اولین فرد در این مسیر است.
امام علی(ع) درباره پيامد «استهزاء» آيات قرآن می فرماید: «كسى كه قرآن بخواند و پس از مرگ وارد آتش دوزخ گردد از كسانى است كه آيات خدا را استهزاء كرده است». در واقع قرائت قرآن چند گونه است: گاه گوش دادن براي هماهنگ كردن زندگى است؛ و گاه تنها براي ثواب قرائت است؛ اما گروهی قرآن را در سخن و يا در عمل، استهزاء مي كنند؛ آيات تحريم ربا را مى خوانند ولى رباخوارى مى كنند، آيه تحريم غيبت را تلاوت کرده ولى غيبت مي كنند. آری اين گونه تلاوت نه تنها سبب نجات نيست؛ بلكه به فرموده امام(ع) سبب ورود در جهنم مي شود.
امام علي(ع) درباره وظايف مردم نسبت به «قرآن» مي فرمايد: «قرآن را فرا گيريد كه بهترين گفته هاست! و در آن بينديشيد كه بهار قلب هاست! از نور آن، شفا و درمان بطلبيد كه شفاى دل ها[ى بيمار] است! و آن را به نيكوترين وجه تلاوت كنيد، كه نافع ترين سخن هاست!». در واقع امام(ع) چهار دستور را درباره «قرآن» بيان فرموده است: فراگیری قرآن، تفکر و اندیشه در آیات آن، عمل به فرامین آن و تلاوت نیکوي آن.
«قُرّاء سبعه»، قرائت هفت قاری برگزیده است که توسط «ابن مجاهد» انتخاب گردیده اند و هر کدام دو راوی دارند. این قاریان عبارتند از: «ابن عامر»، «ابن کثیر»، «عاصم»، «ابو عمرو»، «حمزه»، «نافع» و «کسائی». از سویی متاخرین سه نفر دیگر بر این هفت نفر افزوده اند به نام های: «خلف»، «یعقوب» و «ابوجعفر». همچنین قرائت چهار قاری دیگر که به قرائت شاذّ معروف بودند نیز بر این ده قاری اضافه شده است: «حسن بصری»، «ابن محیص»، «یزیدی» و «اعمش». در واقع اين چهارده قرائت معروف كه هركدام از طريق دو راوى نقل شده، مجموعا بيست و هشت قرائت را تشكيل مى دهند.
استوارترين دليلى كه ما را بر عدم اعتراف ائمه پيشين به تواتر قرائت ها راهبرى مى كند، مخالفت آنان با بسيارى از قُرّاء معروف و حتى «قُرّاء سبعه» است. چگونه يك مسلمان محافظه كار جرأت مى كند قرائت متواتر از پيامبر(ص) را مورد انكار قرار دهد و حال آنکه «احمد بن حنبل» با بسيارى از قرائت هاى «حمزه» مخالفت مى نمود و خواندن نماز با امام جماعتى كه حمد و سوره را به قرائت «حمزه» مى خواند ناپسند می دانست. بنابراین اگر قرائت «حمزه» و سایر قرائت ها به تواتر از پيامبر(ص) نقل شده باشد، چه كسى مى تواند آن را ناپسند بداند؟
رسول الله (ص)
الصوم جنة من النار
روزه سپري در برابر آتش است
ميزان الحکمة 6 / 392