آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

از جمله «فَظَنَّ أَنْ لَنْ نَقْدِرَ عَلَيْهِ» روشن مى شود كه حضرت يونس(ع) مانعى نمى ديد كه از ميان قومش خارج شود و در جاى ديگرى تبليغ كند و اگر بيرون رفتن را حرام مى دانست ديگر «ظنّ» و گمان به اینکه این تصمیم او درست است و خدا بخاطر کارش بر او تنگ نخواهد گرفت مورد نداشت. همچنین وقتی در مقابل نافرمانی قوم خود نیز صبر نکرد و درخواست عذاب کرد، خدا درخواستش را اجابت کرد و اگر این درخواست نوعی «تعجیل» در درخواست عذاب گناه می بود خداوند آن را اجابت نمی کرد. قرائن نشان مى دهد كه اين كار فقط يك ترك اولى بوده است، چرا كه در آيات مختلفی خداوند يونس را به عنوان يك پيغمبر مرسل، و مورد عنايت خاص الهى و در عداد پيامبران عظيم الشأنى همچون ابراهيم و نوح و اسماعيل و عيسى ذكر كرده است.
خشم و نفرین حضرت یونس(ع) و اینکه قوم خود را ترک کرد از قبیل ترک اولی بود. او به عنوان یک پیامبر الهی شایسته بود صبر کند اما صبر نکرد و زمانی که در شکم ماهی قرار گرفت و با تمام وجود متوجه خدا گردید متوجه اشتباه خود شد و خود را گناه کار می دانست، اما در حقیقت گناه کار نبود و چنين خشم و ناراحتى در چنان شرائطى كه پيامبر دلسوزى سالها براى هدايت قوم گمراهى زحمت بكشد، اما به دعوت خيرخواهانه او هرگز پاسخ مثبت ندهند، كاملا طبيعى بوده است.

خداوند با اشاره به خشم حضرت «يونس»(ع) در هنگام ناامیدی از هدایت قومش، آن را «ترک اولی» ای دانسته که از عجله نشات گرفته، لذا می فرماید: «در آن هنگام خشمگين از ميان قوم خود رفت، مى پنداشت كه ما بر او تنگ نخواهيم گرفت، در آن ظلمت هاى متراكم صدا زد خداوندا منزّهى تو، من از ستمكاران بودم». این مجازات برای این بود که براى پيامبر بزرگى مانند حضرت یونس(ع)، بهتر بود پس از آگاهى از اين كه به زودى عذاب الهى براى آن قوم فرا خواهد رسيد، باز هم تا آخرين لحظه آنها را ترك نگويد، و از تأثير سخن مأيوس نشود.

درست است که تعبیرات مختلف آیات قرآن نسبت به حضرت یونس(ع) نشان مى دهد که خلافى از ایشان سرزده بود، اما با توجه به آیات دیگر که از ایشان به عنوان یک پیغمبر مرسل و مورد عنایت خاص الهى و از پیامبران بزرگى که خدا او را بر جهانیان برترى بخشیده یاد مى کند، معلوم می شود که این خلاف، ترک اولایی بوده و آن عجله در نفرین و ترک قوم خود است.

یونس(ع) طبق بعضى از روایات، چهل سال تبلیغ کرد. اما قوم متعصب او در برابر دعوتش تسلیم نشدند. یونس(ع) از آنها مأیوس شد، و آنها را نفرین کرد. وقتی زمان عذاب الهی فرا رسید، یونس(ع) در حالى که خشمگین بود از میان آنها بیرون رفت و به طرف دریا فرار کرد و ماجرای سوار شدن بر کشتی و بر دریا افکنده شدنش و... پیش آمد. بدون شک یونس(ع) پیامبر، معصوم بود و هرگز مرتکب گناهى نشد، ولى بهتر این بود که باز هم تحمل به خرج مى داد، و تا آخرین لحظات قبل از نزول عذاب در میان قوم مى ماند، شاید بیدار مى شدند.
 

در سوره «قلم» به داستان حضرت یونس(ع) اشاره شده و می فرماید: حضرت یونس(ع) مدت ها همانند پدرى مهربان و دلسوز به تبليغ و هدايت قوم خويش پرداخت؛ ولى در برابر منطق حكيمانه اش چيزى جز مغالطه و سفسطه از دشمنان نشنيد. او سرانجام از آنها مایوس شد و آنان را نفرین کرد و بدون آن كه بار ديگر اتمام حجّت كند قومش را ترک کرد. ولی از آنجا که خداوند از پیامبرش، بیش از این صبر و حوصله می طلبد، لذا حضرت یونس(ع) را به خاطر عجله در تقاضای نزول عذاب و ترک اولی مورد سرزنش و تحت فشار قرار داد.

زنده ماندن یونس نبی در دل نهنگ یک معجزه الهی می باشد. معجزه متکى به نیروى الهى است و هرگز به معناى انجام یک محال‌ عقلى و به معناى برهم زدن قانون علیّت نیست. دو وجه برای زنده ماندن در شکم ماهی در این مدت ممکن است: 1) ماهی که او را بلعیده به خواست الهی شرایطی داشته که امکان زنده ماندن انسان در شکم او وجود داشته است. 2) خداوند در دل ماهی قدرت زنده ماندن را به حضرت یونس(ع) عطا کرد.

اینکه یونس(ع) نه ساعت یا سه روز یا بیشتر در شکم ماهی توقف داشت، بدون شک یک اعجاز است؛ زیرا انسان نمى تواند بیش از چند دقیقه در محیطى که هوا وجود ندارد، زنده بماند؛ اما همان خدائى که ابراهیم(ع) را از آتش و موسى(ع) را از امواج دریا و نوح(ع) را از آن طوفان عظیم نجات داد، قدرت دارد که یونس(ع) را مدتى در شکم ماهى عظیمى سالم نگه دارد.

قوم حضرت یونس(ع) با اینکه صدق گفتارش را بارها آزموده بودند، ایمان نمی آوردند؛ لذا یونس(ع) به آنها وعده عذاب داد و از میان قوم خود بیرون رفت. ولی آنها وقتی نشانه هایی از عذاب را دیدند، قبل از اینکه عذاب قطعی شود به رهبری عالم و دانشمندی که درمیانشان بود از شهر بیرون رفتند و با حالت تضرع توبه کردند و خداوند توبه آنها را پذیرفت و نشانه هاى عذاب بر طرف شد.

 حضرت یونس فرزند «متّى» و لقبش «ذو النون» (صاحب ماهى) است، این لقب به خاطر آن است که سرگذشت او با داستان ماهى گره خورده است. ایشان از پیامبرانى است که ظاهراً بعد از «موسى»(ع) و «هارون»(ع) قدم به عرصه وجود گذاشت.
ایشان در منطقه اى از «عراق» به نام «نینوا» حضور داشتند.