آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

يكي از نام هاي روز قيامت، «القارعة» است. «اَلْقارِعَة» از مادّه «قرع» در اصل به معناى كوبيدن با شدّت است به گونه اى كه صداى بلندى از آن برخيزد و به همين جهت، چكش را «مقرعه» مى گويند. در اينكه منظور از «قارعه» در اين آيات چيست؟ گروهى از مفسّران گفته اند كه اين تعبير يكى از نام هاى قيامت است. بعضى ديگر تصريح كرده اند كه اين تعبير بر مجموعه حوادث قيامت كه از نفخ صور اوّل شروع مى شود و پايان آن خاتمه داورى خداوند درباره بندگان است اطلاق شده است.

«صاخَّة» از ماده «صَخّ» است و به معناي صداى شديدى است كه از صاحب نطقى بر مى خيزد و به گفته «مقاييس اللّغة» صيحه اى است كه گوش را كر مى كند. اين تعبير اشاره به «نفخ صور» است، آن هم نفخه دوّم، همان صيحه عظيمى كه صيحه بيدارى و حيات است و همگان را زنده كرده به عرصه محشر مى فرستد.

توصيف قيامت به «روز عبوس و سخت» كنايه از وضع وحشتناك آن روز است. حوادث روز قیامت به اندازه اي سخت است كه نه تنها انسان ها در آن روز عبوس اند، بلكه گويى خود آن روز نيز قيافه اش را سخت درهم كشيده و ناراحت است! «قَمْطَرِيْر» به معناى سخت و شديد يا انسان ترش روى است. آری سختي حوادث آن روز به قدرى سخت است كه آثارش در قيافه ها نيز پيدا مى شود؛ چون كسى از پايان كارش خبر ندارد و همگى در انتظار حساب و لطف خدا هستند. «يَوْمُ الْبَعْثِ» تعبير از زنده شدن مردگان و بيانگر اين حقيقت است كه آن روز، روز حيات عمومى بعد از مرگ است.

این تعبیر که می گوید: قیامت «روزى است كه زمين و كوه ها سخت به لرزه مى افتد»، در دو آيه از قرآن مجيد ديده مى شود و مربوط به حوادثى است كه منجر به پايان اين جهان و سپس آغاز جهان ديگر مى گردد. این توصیفات از يكسو به ناتوانى انسان اشاره کرده و از سوى ديگر از تحولات هول انگيز پايان اين جهان و دگرگونى عالَم براى قيامت خبر مى دهد و همه اين تعبيرات در راستاى تربيت انسان و هشدارهاى مكرر نسبت به اوست.

«مستطير» از ماده «طيران» به معناى «پرواز» گرفته شده و مفهوم آن در اينجا «پراكنده» و «گسترده» است. «شَرّ» در اين جا به معناى عذاب روز قيامت و يا وحشت آن است که گستردگى آن تمام زمين و آسمان را پر مى كند. نه تنها بدكاران و مجرمان كه حتى فرشتگان، نيكان و پاكان نیز در اين وحشت و اضطراب گسترده شريك اند. آيه فوق، ترس از آن روز را يكى از صفات مثبت اخلاقى ابرار و پاكان مى شمرد؛ زيرا چنين ترسى مايه پرهيز از هر گونه گناه و توجه به اطاعت مطلق پروردگار است.

به فرموده قرآن، در قیامت انسان وضعى دارد كه او را به خود مشغول مى سازد و لذا از برادر، پدر و مادر و زن و فرزندانش مي گريزد؛ همانانی که نزديك ترين و محبوب ترين افراد به هر انسان هستند. و عجب اين كه قرآن نمى گويد در آن روز از آنها غافل مى شود؛ بلكه مى گويد: «از آنها مى گريزد!». آری صيحه رستاخيز چنان عظيم است كه پيوندها را پاره مى كند. علت فرار به خاطر ترس از رسوايى یا بخاطر گناهان یا ضايع كردن حقوق و يا به خاطر وحشت محشر است؛ چنان وحشتي كه انسان را از تمام افراد مورد علاقه اش جدا مي كند و از آنها مى گريزد.

«تغابن» به معناى آشكار شدن غبن است، يعنى در آن روز ظاهر مى شود چه كسى مغبون شده است. درباره «يوم التناد» امام صادق(ع) فرموده كه در صحنه محشر مردم يكديگر را صدا زده و از هم كمك مى خواهند؛ يا فرشتگان، مردم را صدا مى زنند و مردم، آنها را! يا مؤمن، موقع ديدن نامه اعمالش، از شوق فرياد مي زند بياييد نامه عملم را بخوانيد و كافر از ترس فرياد مى زند كاش نامه اعمالم را به من نمى دادند.

«يَوْمَ التَّلاقِ» روز ملاقات بندگان با پروردگار، انسان ها با فرشتگانِ حساب، گذشتگان و آيندگان و یا پيشوايان حق و باطل با پيروانشان است. «يوم ثقيل»، روز سنگين از نظر محاسبه ها، مجازات ها، رسوايى ها و مسئوليت هاست. «يوم الازفة»؛ (روز نزدیک) به اين خاطر است كه قيامت بيش از آنچه مردم فكر مى كنند نزديك است تا بي خبران نگويند وقت بسيار است و قيامت وعده اى است نسيه!

«يَوْمٌ عَسِيرٌ» روزي است كه براى كافران بسيار دردناك است، به طورى كه نيرومندترين آنها را ناتوان مى سازد. تازه اين تنها يك مرحله است، مراحل بعد موقع كشيده شدن به سوى جهنم است كه گرفتار انواع عذاب ها مى گردند و آن روز حتى براى مؤمنان روز آسانى نيست. قیامت «يَوْمٌ اَليم» است چون از جهات زيادى مايه درد و رنج است؛ از جهت رسوايى ها و پشيمانى ها و... و «يَوْمُ الْوَعِيدِ» اشاره پرمعنايى به تمام مجازات هاى روز قيامت دارد: اعم از مشكلات صحنه محشر، دادگاه عدل الهى، مجازات دوزخ و ... .

قیامت «يَوْمُ الْحَقُ» و واقعيتى است كه به تمام آفرينش مفهوم مى دهد و اگر نبود، واقعيت اين جهان مفهوم نداشت. «يَوْمٌ مَشْهُودٌ» روزى است كه جن و انس و فرشتگان آن روز را مشاهده خواهند كرد. و «يَوْمٌ مَعْلُوم» است و معلوم بودن آن روز يا به «علم تفصيلى» است كه مخصوص خداست يا به «علم اجمالى» است به اینكه همه ما می دانیم چنين روزى را در پيش داريم و دلائل عقلي براى آن وجود دارد كه عالِم و عامى مى توانند اجمالا به آن دست يابند؛ و اضافه بر اين تمام پيامبران الهى از آن خبر دادند.