آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

عبارت «فَأَنسَاهُ الشَّيْطَانُ ذِكْرَ رَبِّهِ» به معنی فراموشی آن زندانی از ذکر بی گناهی یوسف نزد اربابش می باشد، نه غفلت یوسف از یاد خدا. با فرض غفلت یوسف از یاد خدا بخاطر این تقاضا نیز عصمت ایشان زیر سؤال نمی رود؛ زیرا متوسل شدن به اسباب در زندگی امری فطری است و منافاتى با اخلاص ندارد و در جمله «اذْكُرْنِي عِندَ رَبِّكَ» هم قرينه اى بر دلبستگى يوسف(ع) به غير خدا وجود ندارد. تنها اشتباه یوسف بیان این درخواست در شرایطی است که خدا همیشه در کنارش بوده و در اینجا هم شایسته بود صبر کند و منتظر عنایت پروردگار باشد.

طبق روایات، صبر جمیل، صبرى است كه با آن شكايت به مردم و دیگران، با ابراز کلمات زننده و سخنان برآمده از جزع و ناسپاسی نباشد و سخنی كه خدا را به خشم آورد نیز بر زبان جاری نگردد، اما گریه بدون جزع و ناسپاسی اشکالی ندارد.
گریه حضرت یعقوب در فراق حضرت یوسف به معنی ناسپاسی نیست، بلکه از روی محبت بوده است؛ چراکه قلب مردان خدا كانون عواطف است.
ضمن اینکه گاهی اشک و ناله بزرگان بخاطر مظلومیت و رنج و بلایی است که بر سر ولی خدا می آید و گریه بر مظلوم می باشد، مثل گریه امام زمان(ع) بر مظلومیت امام حسین(ع)؛ چنین گریه ای نه تنها هیچ اشکالی ندارد بلکه ثواب اجر و ثواب فراوانی نیز دارد.

اولا: بسیاری از مفسرین منظور از «رب» در عبارت «إِنَّهُ‏ رَبِّي» را خداوند دانسته اند.   ثانیا: بر فرضی که حضرت یوسف(ع) در این عبارت عزیز مصر را اراده کرده باشد، تعبیر او اشکالی ندارد؛ زیرا این واژه مختصّ به پروردگار نیست و برای غیر خداوند نیز بکار می رود؛ چنانکه این واژه، در آیات و روایات دیگری به غیر خداوند اطلاق شده است.

بايستی با زندانيان به عنوان يك انسان معامله شود، تضييقات ظالمانه درباره آنها اعمال نشود، كسى را به گناه ديگرى زندانى نكنند و هيچ كس بيش از استحقاقش حتّى يك ساعت در زندان نماند. تمام برنامه ها در مسير تعليم و تربيت زندانى باشد و به تعبير ديگر زندان يك مركز مجرم پرور يا كانون انتقام جويى نباشد؛ بلكه يك كلاس تربيتى باشد. در روايات درباره مرخصى به آنان براى شركت در نماز جمعه و ملاقات بستگان، مطالب مهمی وجود دارد. توجه حضرت يوسف(ع) به زندانيان و سفارش امام علی(ع) در مورد قاتلش در اين راستا قرار دارد.

رسیدگی به اوضاع اقتصادی محرومین و رفع ستم هایی که به آنها شده آن قدر مسئولیت و مأموریت مهمی است که یوسف(ع) به خاطر انجام آن حاضر به همکاری با چنان حکومتی شد تا - چنانکه در روایات ما نیز آمده - شخص صالح در دستگاه حکومت جور پناهگاهی برای محرومان گردد.
همچنین بسیاری از مفسران استفاده از واژه «رب» را برای عزیز مصر بی اشکال می دانند؛ چون این واژه - همان طور که مثال های زیادی در خود سوره یوسف دارد - فقط برای خداوند به کار نمی رود.

با كمى تأمل در متن آيه متوجه می شویم كه یوسف(ع) قصد گناه نكرد. زیرا این آیه این نکته را بیان می کند که یوسف اگر «برهان» پروردگارش را نمی دید، قصد گناه می کرد در حالی که می بینیم ایشان برهان پروردگارش را مشاهده كرد؛ منظور از برهان پروردگار همان آگاهى او به اسما و صفات خدا بوده است که به همه پیامبران عطا می شود و آنها را از گناه مصون نگه می دارد.
خرافات و سخنان و تفسیرهای باطلی که یوسف را تا لبه پرتگاه اقدام به آن عمل زشت پيش برده از اسرائيليات است؛ چرا که یوسف(ع) از مخلصین می باشد که بر اساس قرآن از فریب شیطان در امان هستند.
علاوه بر آن در روایتی از امام رضا(ع) «هَمَّ بهَا» به تلاش برای دوری از همسر عزیز مصر معنی شده نه قصد کردن او.

در این که منظور از «ربّ» در آیه «إنَّهُ رَبِّى أَحْسَنَ مَثْواىَ»، کیست، دو نظر وجود دارد: 1- منظور خداوند است. 2- منظور عزیز مصر است.

هنگام مطالعه آیه 24 سوره یوسف، در ابتدا چنین تصور مى شود که این آیه یوسف(ع) را در قصد گناه با زلیخا شریک مى کند و این با مقام عصمت نمى سازد، زیرا معصوم حتّى قصد گناه هم نمى کند. کمى تأمّل در متن آیه براى رفع این اشتباه کافى است؛ زیرا قرآن مى گوید: «اگر برهان پروردگار را نمى دید، قصد وى مى نمود»، و مفهوم این سخن دقیقاً این است که او قصد گناه نکرد؛ زیرا برهان پروردگارش را مشاهده کرد.

طبق آیه 70 سوره یوسف، یوسف(ع) به برادرانش تهمت دزدی زد و برادرش بنامین را به بردگی گرفت؛ آیا این کار با عصمت پیامبر(ص) سازگار است؟ جواب این سؤال از لابلای آیات این سوره مشخص می شود، زیرا: اوّلا این کار ظاهراً با توافق خود بنیامین انجام گرفته است. ثانیاً: گوینده این سخن که«شما سارقید» معلوم نیست چه کسى بوده. ثالثاً: مجموع این برنامه ها چه در مورد برادران و چه در مورد پدر، تکمیل برنامه آزمایش الهى نسبت به آنها بود. به تعبیر دیگر یوسف(ع) طبق فرمان الهى این امور را انجام داد.

قصه حضرت يوسف(ع) تبلور مقام «عفّت» است. زيبايي غيرقابل وصف يوسف(ع) و دلباختگي ملكه و ديگر زنان مصر، راه را براي آلودگي گناه باز نمود؛ اما لطف خاص خداوند به كمك يوسف(ع) آمد. نكته مهم اين است كه گاه يك لحظه حساس سرنوشت‌ انسان را تا آخر عمر رقم مي زند. يك ساعت هوس بازي ممكن بود به قيمت جان و افتادن از مقام نبوت تمام شود. کما اینکه ابن سيرين به خاطر مبارزه با نفس به علم تعبير خواب دست يافت، اما «برصيصاي عابد» به گناه آلوده شد و سبب کافر مردن خود شد.