آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

خداوند در توصیف روز قیامت در قرآن می فرماید: «روزى كه مال و فرزندان در آن سودى نمى بخشد». اصولا سرمايه هاى مهم دنيا در سه چيز خلاصه مى شود: مال و ثروت، فرزندان برومند و دوستان با وفا؛ اما مشكلات محشر و گرفتارى هاى هولناك آن، چنین نيست كه بتوان با استفاده از مال و ثروت يا كمك فرزندان و دوستان، آنها را برطرف ساخت؛ چراكه معيار در آن جا چيز ديگر است؛ حلاّل مشكلات محشر، ايمان و عمل صالح و قلب سليم است، قلبى خالص از هر گونه شرك و ريا و فارغ از غير خدا.

خدا می فرماید: «به خاطر بياوريد روزى را كه ساق ها از وحشت برهنه مى شود و [مجرمان] دعوت به سجود مى شوند اما قادر نيستند» تعبير «يُكْشَفُ عَنْ ساق» به عقيده مفسّران، كنايه از وخامت كار و شدت ترس است؛ زيرا در گذشته معمول بوده وقتى در برابر كار مشكلى قرار مى گرفتند براي آمادگى بيشترى آستين ها را بالا زده و دامن لباس را به كمر مى بستند، طبعاً در اين حال ساق ها برهنه مى شد. تفسير ديگر اين كه «ساق» به معناى اصل و اساس هر چيز است، بنابراين جمله «يُكْشَفُ عَنْ ساق» اشاره به ظهور حقايق اشياء در آن روز دارد.

یکی از طرق رهايى از چنگال كيفرها در اين جهان پذيرفتن مسئوليت هاى ديگران است؛ مانند پذيرفتن جريمه مالى يا به جان خريدن كيفر جرم ديگري. لکن به تاكيد قرآن اين گونه كارها در آن دادگاه بزرگ الهى مطلقاً ممكن نيست، هر كس مسئول كارهاى خود است و خود كيفر اعمالش را مى بيند و جريمه جرائمش را مى پردازد. در قرآن آمده: «از آن روز بترسيد كه هيچ كس به جاى ديگرى مجازات نمى شود» و در آيه ای دیگر مى فرمايد: «و بترسید از روزى که نه پدرى مجازات فرزندش را پذیرا مى شود و نه فرزندى چیزى از مجازات پدرش را».

به بیان قرآن، چهره هاى نورانى از آنِ كسانى است كه نور ايمان از درون جانشان به حكم «يوم البروز» بودن قيامت در چهره هايشان نمايان مى شود و به همين دليل غرق رحمت خدا هستند و جاودانه در آن خواهند ماند؛ اما تاريك دلان بى نور، كافران بى ايمان و مجرمان سياه دلى هستند كه ظلمت درونشان به برون شان كشيده شده و اين روسياهان، غرق عذاب الهى خواهند بود و به آنها گفته مى شود: «بچشيد عذاب الهى را به خاطر كفرتان».

قرآن خطاب به كفار و مشركان مى گويد: «چگونه از عذاب الهى خود را بركنار مى داريد؟ در آن روزى كه كودكان را پير مى كند!». بعضى از مفسّران اين تعبير را بر همان معناى حقيقيش حمل كرده اند كه آثار پيرى حتى در كودكانى كه وارد عرصه محشر مى شوند آشكار مى شود، در حالى كه كودكى با پيرى فاصله زمانى زيادي دارد؛ ولى جمعى آيه را حمل بر معناى كنايى آن كرده اند. همچنانکه براى بيان عظمت يك حادثه مى گويند: «اين جريان مرا پير كرد» که البته هر دو تفسير براى آيه ممكن است.

خدا مى فرمايد: «اين روزى است كه [انسانها]‌ در آن سخن نمى گويند». در اين كه آيا وحشت عظيم قيامت، سبب از كار افتادن زبانها مى شود؟ يا چون سخنى براى گفتن و عذرى براى بيان كردن ندارند ساکتند؟! و يا اين كه به حكم قرآن كه: «امروز بر دهانشان مهر مى نهيم و دست هايشان با ما سخن مى گويند و پاهايشان به اعمال انجام داده شان گواهى مى دهند»، زبان ها به حكم خدا از كار مى افتد و اعضاى بدن گواه اعمالشان مى شوند، تفاسیر مختلف است؛ لکن ممكن است هر سه تفسير در معناى آيه جمع باشد هرچند تفسير سوّم روشن تر به نظر مى رسد.

خداوند در ارتباط با همنشینی مومنان در بهشت می فرماید: «سى که مطیع خدا و رسول او باشد (در رستاخیز) همنشین کسانى خواهد بود که خدا نعمت خود را بر آنان تمام کرده است». سپس در توضیح این جمله به چهار طایفه اشاره می کند: «پیامبران، راستگویان، شهیدان و صالحان و اینان رفیق هاى خوبى هستند». بر اساس این آیه، هم نشینان خوب به قدری با اهمیت است که این نعمت بزرگ، برای تکمیل نعمت های بهشتی به مومنین مطیع بخشیده می شود، لکن مفهوم معاشرت اهل ایمان با این چهار گروه، به معنای تساوی و برابری در رتبه و مقام نیست..

تعبیر به «لقاء اللّه» در قرآن، به معنى «حضور در صحنه قیامت» مى باشد، بدیهى است منظور از ملاقات خداوند، ملاقات حسى نیست، زیرا خدا جسم نیست که با چشم ظاهر دیده شود، بلکه منظور، مشاهده آثار قدرت او در قیامت است. هم چنین گروهى از مفسران گفته اند «لقاء اللّه» یک نوع شهود باطنى است که بر اثر تقوا و تهذیب نفس در این دنیا براى گروهى پیدا می شود. اما شهود باطنى در قیامت، براى همگان پیدا مى شود؛ چرا که آثار عظمت و قدرت خدا در آنجا آن چنان آشکار است که هر کوردلى ایمان قطعى پیدا مى کند.

در آن روز چنان هول و وحشت عذاب و كيفر الهى سراسر وجود انسان را فرا مى گيرد كه عزيزترين عزيزان را به دست فراموشى مى سپرد، نه در فكر فرزند است و نه همسر و نه پدر و مادر و نه دوستان صميمى، تنها در فكر نجات خويش است و بس. خداوند در اين باره مى فرمايد: «[به ياد آريد] روزى را كه هركس تنها به دفاع از خود مى پردازد».

خداوند در توصیف روز «قیامت» در قرآن می فرماید: «روزى كه مال و فرزندان در آن سودى نمى بخشد». اصولا سرمايه هاى مهم دنيا در سه چيز خلاصه مى شود: مال و ثروت، فرزندان برومند و دوستان با وفا؛ اما مشكلات محشر و گرفتارى هاى هولناك آن، چنین نيست كه بتوان با استفاده از مال و ثروت يا كمك فرزندان و دوستان، آنها را برطرف ساخت؛ چراكه معيار در آن جا چيز ديگر است؛ حلاّل مشكلات محشر، ايمان و عمل صالح و قلب سليم است، قلبى خالص از هر گونه شرك و ريا و فارغ از غير خدا.