امام علي(ع) در بخشی از خطبه 163 «نهج البلاغه»، درباره یکی از «صفات فعل» خداوند، یعنی آفرینش جهان هستی و عجایب و شگفتی های آن، مي فرمايد: «ستايش، مخصوص خداوندى است كه آفريدگار بندگان است؛ خداوندى كه گستراننده زمين، جارى كننده سيل در رودخانه ها و روياننده گياهان بر كوهها و تپه هاست». حضرت پس از اشاره به آفرینش انسان که شاهکار بزرگ آفرینش است، به سه موضوع محل سکونت و آب و مواد غذایی اشاره نموده تا حس شکرگزاری بندگان را برانگیزد و برای معرفت خداوند آماده سازد؛ چرا که این «صفت فعل» برای همه مردم قابل درک و معرفت آفرین است.

امام علي(ع) درباره نقش «کوه» و «چشمه» در زندگي موجودات مي فرمايد: «هنگامى كه هيجان آب در اطراف زمين فرو نشست و زمين كوه هاى سخت و مرتفع را بر دوش خود حمل كرد، چشمه هاى آب را از بينى كوه ها جارى ساخت و آن را در دشت هاى گسترده و گودال ها پراكنده و جارى نمود، حركات زمين را با صخره هاى عظيم و قلّه هاى بلند و محكم كوهها تعديل نمود، و بدين ترتيب حركات زمين به جهت نفوذ كوهها در سطح آن و فرو رفتن ريشه هاى آن در اعماق زمين از لرزش افتاد، و خداوند ميان زمين و جوّ فاصله افكند و نسيم هوا را براى ساكنان زمين آماده ساخت و تمام وسايل زندگى را براى اهل آن فراهم نمود».

تنها چیزی که طبق این نظریه (بر فرض قبول آن) ثابت می شود این است که عالم ماده «حادث» است و این حدوث انفجاری و یکباره جهان، با «وجود خدا» منافات ندارد، چون خود این «انفجار» و «هسته اولیّه و متراکم جهان» نیاز به «علت» دارد. همان «ذره ای» که طبق این نظریه، این همه کهکشان از انفجار آن پدید آمده و با این نظم در حال حرکت هستند، هر چه باشد خود نیاز به خالقی دارد و از «عدم» بوجود نیامده و همان خالقی که آن «ذره» را بوجود آورده، این نظم شگفت انگیز را بین ذراتی که از انفجار آن حاصل شده قرار داده است و همه حرکات این عالم را اداره می کند، و هیچ چیزی در عالم «تصادفی» اتفاق نمی افتد، بلکه «علتی» دارد.

امام علی(ع) درباره شگفتيهای آفرینش در نهج البلاغه بیاناتی دارند؛ ازجمله اینکه: خداوند از درياى پهناور و موّاج [که از مواد مذاب و گازهای سوزان تشکیل شده بود] لايه خشك و جامدى آفريد [که تشکیل دهنده ی کرات و سیارات بود] سپس هفت آسمان به صورت طبقاتی آفرید، همه آنها به فرمان او و در اندازه اى كه او تعيين كرده بود قرار گرفتند، و زمينى به وجود آورد كه درياى عظيم و مسخّر شده اى آن را با آرامش حمل می کرد، و آبهاى جارى آن با اقتدار او ساكن شد، و امواجش آرام گرفت.

امام(ع) در سخنی به مهم ترین فایده کوهها اشاره کرده و می فرمایند: «خداوند كوهها را تكيه گاه زمين و همچون ميخهايى در آن كوبيد، به گونه اى كه زمين در عين حركت آرام گرفت تا اهل خود را در اضطراب فرو نبرد، يا آنچه را كه بر دوش حمل كرده فرو نيندازد يا از جايگاه خويش زايل نگردد». این تاثیر به این دلیل است که مواد مذاب و گازهای هسته زمین و وزش تند بادهای سطح آن و جاذبه کرات دیگر می تواند آن را غیرقابل سکونت کند، لکن این کوهها هستند که تعادل و آرامش را برای آن به ارمغان آورده اند.

امام علي(ع) درباره مراحل آفرينش آسمان ها می فرماید: «به آسمان ها در حالى كه به صورت دود بود، فرمان داد [فرمانى تكوينى، براى پيمودن مراحل خلقت و تكامل]، سپس [خلقت، وارد مرحله تازه اى شد] و در اين هنگام، میان بخش هاى مختلف آن پيوند برقرار گشت، سپس آسمان ها را از هم جدا ساخت و درهاى بسته آنها را باز گشود [و در ميان آنها فاصله انداخت]، و نگهبانانى از شهاب هاى ثاقب [و پر نور] بر هر راهى گماشت، آن ها را با دست قدرتش از اينكه گرفتار حركات ناموزون گردند [در ميان فضا] نگاهداشت و به آنها فرمان داد كه تسليم امر او [و قوانين آفرينش] باشند!».

قرآن در بیان اهمیت كوه‌ ها مى ‌فرمايد: «آيا به كوه‌ ها نگاه نمى كنند كه چگونه در جاى خود نصب شده‌ اند». اين تعبير ممكن است اشاره به ثبات كوه ‌ها و جلوگيرى از لرزش ‌هاى زمين باشد و يا ایجاد پناهگاهی مطمئن و مخازنى براى نگهدارى آب‌ باشد، و یا اشاره به طرز پيدايش آنها باشد. سپس مى‌ فرمايد: «آيا زمين را محل آرامش قرار نداديم، و كوه‌ ها را ميخ‌ هاى زمين». در واقع كوه‌ ها ريشه‌ هاى عظيم و به هم پیوسته ای در اعماق زمين دارند، که از زمين محافظت مى‌ كنند و با فقدان آنها سطح زمين آرام و قرار ندارد.

امام صادق(ع) در تبیین فواید «کوه ها» می فرمایند: «اى مفضّل! به اين كوه‌هاى متراكم از سنگ و خاك نظر كن، كه بى خبران آنها را اضافی و بى فايده مى پندارند. برف هایی که بر کوه ها مى بارد، در قلّه‌ ها ذخيره می شود، که با ذوب شدن آنها، نهرهاى عظيم جاری می شود. در كوه‌ها غارها و پناهگاه هايى براى حيوانات وحشى وجود دارد و نيز در كوه ها مى توان دژهاى محكمی براى مقابله با دشمنان ساخت. در كوه‌ها معادن انواع فلزات گرانبها قرار دارد. و در آنها فوائد فراوان ديگرى است كه هيچ كس جز خداوند آنها را نمی داند».

«دريا» تاريخچه بسيار كهن و اسرارآميزى دارد؛ ولى از آن مهم تر منافعى است كه در اختیار انسان قرار می دهد. مانند: 1- دريا در كشتيرانى و حمل و نقل انسان‌ و کالا اهميت حياتى دارد. 2- درياها، منبع عظیم مواد غذائى است. 3- درياها سرشار از نفت و مواد معدنی است. 4- انسان ها از گذشته از نیروی جزر و مد دریا برای تولید برق یا آبیاری مزارع استفاده می کردند. 5- دریا محل استخراج زيورآلات مختلف است. 6- جریان های دریایی، هوای زمین را تعدیل می کنند. 7- استفاده از آب دريا در بهداشت و حفظ سلامتى انسان مفید است. و... .

سوره «معارج» مسأله قدرت پروردگار را با سوگند مطرح كرده است؛ عبارت «مشرق ها و مغرب ها» اشاره پرمعنايى است به آفرينش عالم بزرگ، با نظم دقيق حاكم بر آنها. هر روز خورشيد از مشرق تازه اى طلوع و در مغرب جديدى غروب می كند. آفرينش خورشيد و كره زمين و نظم دقيق حركات آنها، دليل روشنى بر عموميت قدرت خداست؛ البتّه اگر مراد، مشرق ها و مغرب هاى زمين باشد، امّا اگر مشرق ها و مغرب هاى مجموعه كرات آسمانى و منظومه هاى عالم بالا باشد وسعت محتواى اين سوگند روشن تر مى شود.