آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

از جمله درسهایی که از آن دو معلّم بزرگ اخلاق می توان فرا گرفت این است که: 1- پيدا كردن رهبرى آگاه و فرزانه، و بهره گيرى از علم و اخلاق او اهمّيّت بسیاری دارد. 2 ـ در كارها نبايد عجله كرد، چرا كه بسيارى از امور، نياز به فرصت مناسب دارد. 3 ـ حوادثى كه در اطراف ما رخ مى دهد ممكن است چهره اى در ظاهر و چهره اى در باطن داشته باشند؛ هرگز نبايد عجولانه قضاوت نمود. 4 ـ شكستن پيمانهاى معنوى بطور مكرّر، ممكن است انسان را براى هميشه از فوائد و بركاتى محروم سازد! و... .

گنجى که حضرت خضر(ع) در جریان همراهی موسی(ع) با خود، اصرار بر حفظش داشت، در بعضی از روایات به لوحی که کلمات حکمت آمیز بر آن نوشته بود و در بعضی دیگر به لوحی از طلا تفسیر شده که با هم منافاتی ندارند.

پیامبر اولوا العزم و صاحب رسالت باید دانشمندترین مردم نسبت به قلمرو مأموریتش، یعنى نظام تشریع باشد، و موسى چنین بود، اما قلمرو مأموریت دوست عالمش قلمرو جداگانه اى بود که ارتباطى به عالم تشریع نداشت، و به تعبیر دیگر، آن مرد عالم از اسرارى آگاه بود که دعوت نبوت بر آن متّکى نبود.

این داستان در«عهدین» (تورات و انجیل) نیامده؛ اما از پاره اى از کتب دانشمندان یهود، داستانى درباره الیاس و یوشع بن لاوى نقل شده که شباهت نسبتاً زیادى به سرگذشت موسى(ع) و عالم زمانش دارد و ممکن است تحریفى از سرگذشت اصلى موسى و خضر باشد که بر اثر گذشت زمان دگرگون شده.

در این جهان دو نظام وجود دارد«نظام تکوین» و«نظام تشریع». همچنین گروهى از مأموران خدا در این عالم، مأمور به باطنند و گروهى مأمور به ظاهر؛ و این که مى بینیم موسى(ع) تاب تحمل کارهاى خضر را نداشت به خاطر همین بود که خط مأموریت او از خط مأموریت خضر جدا بود، لذا هر بار فریاد اعتراضش بلند مى شد، ولى خضر با خونسردى به راه خود ادامه مى داد، و چون این دو رهبر بزرگ الهى به خاطر مأموریت هاى متفاوت نمى توانستند براى همیشه با هم زندگى کنند «هذا فِراقُ بَیْنِی وَ بَیْنِکَ» راه هریک را جدا کرد.

اسم اصلى حضرت خضر «بلیا ابن ملکان» بوده، و خضر لقب او است. او مأمور به باطن و نظام تکوینى جهان شده  و از پاره اى از اسرار جهان آگاه و از یک جهت، معلم موسى بن عمران(ع)  بود، هر چند موسى(ع) در پاره اى از جهات بر او مقدم بوده است.
 روایات متعددى نقل شده است که دلالت دارد این مرد عالم، پیامبر نبود، در حالى که از پاره اى دیگر از روایات استفاده مى شود، او داراى مقام نبوت بود، و ظاهر بعضى تعبیرات آیات قرآن، نیز همین است.