آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علي(ع) در خطبه 173 «نهج البلاغه» در هنگام تعارض «حفظ دنياى پر زرق و برق» با «حفظ دين» مى فرمايد: «آگاه باشيد! اگر اساس دين و ايمان خود را حفظ كنيد، از بين رفتن چيزى از دنيايتان به شما زيان نمى رساند و بدانيد با تباه ساختنِ دين خود، آنچه را از دنيا براى خويش نگه داشته ايد سودى به حالتان نخواهد داشت». البته اگر امكانات مادّى در مسير اهداف سازنده معنوى به كار گرفته شود نه تنها مذموم نيست؛ بلكه از بهترين وسايل پيشرفت و تكامل انسان است. بدبختى از آنجا شروع مى شود كه اين امكانات به هدف اصلى تبديل شود و براى نيل به آن، انسان همه چيز را قربانى كند.

امام علي(ع) در خطبه 161 «نهج البلاغه» درباره ويژگي هاي «دنیا» می فرماید: «خدا دنيا و انقطاع و زوال و انتقال آن را براى شما وصف كرده است؛ بنابراين از اين زرق و برق هايى كه براى شما دل پسند است، به دليل كوتاه بودن دورانش چشم بپوشيد». حضرت به بیان چهار صفت دنیا مي پردازد: 1- اصل زندگی دنیا حقیر و بی ارزش است. 2- دنیا فانی است. 3- دنيا همانطور که انسان را از مواهب خود بهره مند می کند، آنها را از او باز می ستاند. 4- همواره از گروهی به گروه دیگر منتقل می شود.

از نظر بسیاری از مردم ممکن است زرق و برق دنیا فریبنده باشد؛ ولی اگر خوب بیندیشیم آن وقت دیگر دنیا در نظر ما فریبنده نخواهد بود؛ چرا که در هر گوشه و کنار آن نشانه هایی از بی وفایی به چشم می خورد. امام علي(ع) به کسی که از فریبندگی دنیا سخن می گفت، فرمود: «کجای دنیا فریبنده است؟ آیا قبرهای پدرانت در دل خاك، يا خوابگاه مادرانت در زير زمين تو را فريب داده؟ فراموش كرده ايد كه بارها در كنار بستر بيماران نشسته بوديد و شفاى آنها را طلب مى كرديد و از طبيبان براى آنها دارو طلب نمى نموديد؟ ... دنيا خود را با اين وضع براى تو مجسّم ساخته و با قربانگاه هاى ديگران، قربانگاه تو را نشان داده است».

در جهان بینی اسلامی «دنيا» مرحله اى است گذرا و مقدّمه اى براى «آخرت»، و در روايات به عناويني چون «مزرعه»، «پل» و گاه «تجارتخانه» تشبيه شده و در «نهج البلاغه»، دنیا به ميدان تمرين و آخرت به ميدان مسابقه تشبیه شده که از این تشبیه استفاده می شود: سعادت و نجات در آخرت را بدون حساب به كسى نمى دهند، و با پايان دنيا، پرونده اعمال بسته مى شود و قيامت جاى حساب است نه عمل، و جايزه اين مسابقه، برترين جوائز است، و تفاوت درجات و مراتب انسان ها با اعتقاد اعمال و اخلاق آنها ارتباط دارد، و هيچ چيز از اعمال و رفتار ما در دنيا از ميان نمى رود و آثار همه باقى مى ماند.

امام علي(ع) در خطبه 45 نهج البلاغه به نكوهش دنيا پرداخته و با شش ويژگى آن را وصف مى كند و مى فرمايد: «دنيا سرايى است كه فنا بر پيشانيش نوشته شده و جلاى وطن براى اهل آن مقدر شده است. اين دنيا [ظاهراً] شيرين و سرسبز [و دل انگيز و وسوسه آميز] است و با سرعت به سوى علاقه مندانش پيش مى رود [و در آنها نفوذ مى كند] و با قلب و روح كسی كه به آن نظر افكند مى آميزد. بنابراين سعى كنيد با بهترين زاد و توشه اى كه در اختيار شماست از آن كوچ نماييد و بيش از نياز و كفاف از آن نخواهيد».

امام علي(ع) درباره «ناپايدارى دنيا» با هشدار به بندگان خدا، مي فرمايد: «روزگار بر بازماندگان، آن سان مى گذرد كه بر پيشينيان گذشت! آنچه از زندگى دنيا گذشته باز نمى گردد و آنچه در آن هستيم جاودان نمى ماند، آخرين كارِ اين جهان، مثل نخستين كارِ اوست؛ امورش شبيه يكديگر و نشانه هايش روشن و آشكار است، گويا ساعتِ [پايان زندگى] شما را با سرعت به پيش مى راند؛ همان طور كه ساربان شترانِ سبكبار را! آن كس كه به غير خود پردازد و از خود غافل شود، در تاريكى ها سرگردان و در مهلكه ها گرفتار مى شود، شياطين او را در طغيانش به پيش مى رانند و اعمالِ بدش را در نظرش جلوه مى دهند! بهشت، سرمنزلِ پيشتازان، و آتشِ دوزخ، پايانِ كارِ تقصيركاران است».

امام علي(ع) درباره آثار دلبستگي به دنيا می فرماید: «و سخت بر حذر باش كه دلبستگى ها و علاقه شديد دنياپرستان به دنيا و حمله حريصانه آنها به دنيا، تو را نفريبد و مغرور نسازد؛ زيرا خداوند تو را از وضع دنيا آگاه ساخته و نيز دنيا خودش از فنا و زوالش خبر داده و بدى هايش را براى تو آشكار ساخته است».

امام علی(ع) درباره ثروت حقیقی انسان می فرماید: «تنها از دنيا آنقدر مال تو خواهد بود كه با آن سراى آخرتت را اصلاح كنى». اشاره به اينكه ثروت هاى دنيا مى آيند و مى روند و گاه آلاف و الوف از انسان باقى مى ماند و به دست ديگران مى افتد كه حسابش در قيامت با اوست و لذتش در دنيا براى ديگران و هيچ يك از اينها «مال» حقيقى انسان نيست. تنها آن مقداري كه صرف دنيا مي كند و بخشي كه براى اصلاح سراى آخرت از پيش فرستاده مال حقيقى اوست.

امام علي(ع) در خطبه 99، درباره «بی اعتباری دنیا» می فرماید: «شما را به ترک اين دنيايى كه سرانجام رهايتان مى سازد توصيه مى كنم، هر چند ترك آن را دوست نداشته باشيد». امام(ع) بی اعتباری دنیا را به مسافرانی تشبيه مي كند که مرگ، آنها را به سرعت دنبال می کند و اجل، آنها را به جدایی از دنیا وادار می سازد. حال که عزت و افتخارات دنیا به زودی پایان می گیرد پس به زینت و نعمت هایش مغرور نشوید و به خاطر آن سر و دست نشکنید.

امام علي(ع) در خطبه 99، درباره حالات «مردم دنیا» که در چنگال حوادث گوناگون گرفتارند می فرمايد: «آيا اهل دنيا را مشاهده نمى كنيد! كه صبح و شام حالات گوناگونى دارند: يكى مى ميرد و بر او مى گريند، ديگرى مى ماند و به او تسليت مى گويند، يكى در بستر بيمارى افتاده و ديگرى به عيادت او مى رود؛ يكى به دنبال دنيا مى رود، ديگرى در عالم غفلت فرو رفته، در حالى كه مرگ از او غافل نيست؛ و بدين گونه، بازماندگان به دنبال گذشتگان در حركت اند».