آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

از نظر امام علي(ع)، خداوند «کعبه» را در شهر «مکّه» قرار داد؛ چون: «اگر خداوند خانه محترمش و مكان هاى انجام وظايف و مناسك حجّ را در ميان باغها و نهرها و سرزمين هاى هموار و پردرخت و پرثمر، مناطق آباد داراى خانه و كاخ هاى بسيار و آبادى هاى به هم پيوسته؛ در ميان گندم زارها و باغ هاى خرّم و پرگل و گياه، در ميان بستان هاى زيبا و پرطراوت و پرآب، در وسط باغستانى بهجت زا و جادّه هاى آباد قرار مى داد، به همان نسبت كه آزمايش و امتحان ساده تر بود، پاداش و جزا نيز كمتر بود». پس علّت انتخاب مكّه براى كعبه، تحمّل بيشتر سختى ها و دريافت پاداش و اجر فزون تر است.

امام علي(ع) در خطبه 176 «نهج البلاغه»، درباره سه گروه از منحرفان در دين هشدار مى دهد تا قدم در راه آنها نگذاريد: 1- گروهى كه از دين به سرعت خارج شدند؛ تصوّر مى كنند دين دارند؛ در حالى كه فاصله آنها از دين واقعى و خالص، بسيار زياد است؛ همچون خوارج نهروان. 2- گروه بدعت گذاران اند كه دين را مطابق سليقه خود تغيير مى دهند و در واقع، فكر ناقص و هواى نفس خويش را بر احكام الهى مقدّم مى دارند كه نمونه هاى آن در عصر خلفا كم نبود. 3- گروهى كه آگاهانه با احكام خدا مخالفت مى كنند و آنچه را با منافع زودگذرشان سازگار نيست به راحتى كنار مى گذارند.

«حرقوص بن زهیر» رئيس خوارج نهروان بود و به علت داشتن زائده ای همانند پستان بر بازو، به «ذوالثديه» معروف شد. وي در ماجرای تقسیم غنائم در غزوه حنین به پیامبر(ص) اعتراض كرد و پيامبر(ص) نيز به او فرمود: واى بر تو! اگر من به عدالت رفتار نكنم، چه كسى به عدالت رفتار خواهد كرد؟»، پيامبر(ص) درباره اش پيشگوئي كرد كه: «پيروانى خواهد يافت كه از دين به در خواهند شد؛ همان گونه كه تير از كمان به در مى شود. آنها قرآن مى خوانند ولى از شانه و گلوگاهشان فراتر نمی رود. نشانه آنان وجود مردى است كه بر يكى از دستانش زائده ای چون پستان زنان دارد».

امام علی(ع) درباره غنیمت شمردن فرصتها چنين هشدار مي دهد: «اى بندگان خدا! هم اكنون [به هوش باشيد و] اعمال صالح انجام دهيد، در حالى كه زبان ها آزاد، بدن ها سالم، اعضاء و جوارح نرم و آماده، ميدان عمل وسيع و فرصت باقى است، پيش از آنكه اين فرصت از دست برود و مرگ فرا رسد؛ نزول مرگ را حق بشمريد و در انتظار آن [در آينده دور دست] نباشيد». امام(ع) به همگان، بخصوص جوانان و پيران هشدار مى دهد پيش از آمدن پيرى و كُند شدن زبانها، بيمار شدن بدنها و خشك شدن اعضاء، تنگ شدن ميدان و كوتاه شدن مجال، در فرصت خوبى كه داريد عمل كنيد كه بهترين ذخيره و وسيله نجات، اعمال صالحه است.

بر اساس روایات، برای انسانِ باتقوی واعظانی مانند تاريخ پيشينيان، قصرهاى ويران شده، جسم بى جان مردگان، وجدان بيدار آدمى، ستارگانِ فروزان آسمان، خورشيد و ماه درخشان، قامت خميده پيران، موى سپيد سالخوردگان، برگ هاى خشكيده درختان در فصل خزان، قبرهاى خاموش مردگان و قصرهاى ويران شده شاهان و ... وجود دارند كه هر يك از آنها با زبان بى زبانى درسى از عبرت را مى آموزند. به فرموده امام علی(ع): «مردگانى را كه بدون اختيار به سوى قبرهايشان مى برند براى پند و اندرز شما كافى هستند». بنابراين سخن حضرت که: «قلب خود را با موعظه زنده كن»، مفهوم وسيعى دارد كه تمام واعظان را شامل مى شود.

امام علي(ع) با توصیه به شناخت «همسفر» و «همسایه» می فرماید: «پيش از سفر ببين كه همسفرت كيست و پيش از انتخاب خانه ببين كه همسايه ات كيست». در حقیقت اين سخن امام(ع) واقعيتى است كه بارها آن را تجربه كرده ایم؛ زيرا غالبا به هنگام سفر پرده ها كنار رفته و درون اشخاص آشکار مى شود. آری همسفر نادرست، بى تقوی و يا بخيل و بدخُلق، آرامش را از انسان سلب مى كند، همانند همسايگان بد که سبب سلب آرامش انسان حتى در خانه اش می شوند.

ایشان در این باره می فرماید: «[اگر ساختمان «کعبه» با جواهرات و سنگ هاي قيمتي زینت داده مي شد]، سبب مى گشت تا شك و ترديد در سينه ها كمتر رخنه كند و نيازى براى تلاش ابليس جهت سيطره بر قلوب نباشد و وسوسه هاى پنهانى از مردم منتفى شود؛ ولى خداوند، بندگانش را با انواع سختى ها مى آزمايد و با انواع مشكلات، متعبّد مى سازد و با اقسام گوناگون گرفتارى ها امتحان مى كند تا تكبّر را از قلوب آنها خارج سازد و تواضع را در نفوسشان جايگزين نمايد و درهاى فضل و رحمتش را به روى آنان بگشايد و اسباب عفوش را به آسانى در اختيارشان قرار دهد».

«تعصّب» به معناى پاى بندى و وابستگى شديد به چيزى است كه به دو شكل ظهور مى كند؛ در شكل منفى كه همان وابستگى هاى شديد و دور از منطق و بى قيد و شرط به مسائل كم ارزش و گاه بى ارزش و موهوم است كه سرچشمه بسيارى از نزاع هاى خونين و كشمكش هاى پر دردسر است. در شكل مثبت؛ يعنى ايستادگى و پايمردى بر امورى كه ارزش هاى والاى انسانى و اخلاقى و اجتماعى را تشكيل مى دهد و اين نوع تعصّب نه تنها عيب نيست؛ بلكه يكى از نقاط قوّت و مثبت است؛ مانند كسى كه براى حفظ دين و ايمان و يا حفظ كشور و ناموس و آبرويش پافشارى به خرج مى دهد.

امام علي(ع) با تأكيد بر عوامل اصلى پيروزى و شكست كه همان اتّحاد صفوف و اختلاف است، مي فرمايد: «وقتي جمعيت متّحد و خواسته ها هماهنگ و دست ها و شمشيرها يارى كننده يكديگر شد، آنها زمامدار اقطار زمين مي شوند و بر مردم جهان حكومت مى كنند»؛ اما هنگامى كه نيروهاى يك ملت در مسير اختلاف گام بردارند، الفت و محبّت به پراكندگى و عداوت تبديل شود و آتش اختلاف و تفرّقِ افكار از ميان آنها زبانه كشد، به جاى جنگيدن با دشمنى كه قصد نابودى آنها را دارد، به جنگ با خود مى پردازند و نيروهايشان در اين راه به هدر مى رود و خداوند نيز دست مرحمتش را از سر آنها برمى دارد و لباس ذلّت بر اندامشان مى پوشاند.

ایشان می فرماید: «از سرنوشت فرزندان اسماعيل و اسحاق عبرت بگيرید، زمانی كه آنها را به نقاط بى آب و علف تبعيد كردند، در كار آنها كه گرفتار تشتّت و پراكندگى بودند بينديشيد، آن زمان كه كسراها و قيصرها مالك و اربابشان بودند ... آنها را ذليل ترين امّت ها از نظر محل سُكنی قرار دادند و در بى حاصل ترين زمين ها ساكن كردند، نه در پناه كسى بودند كه از حمايت او كمك گيرند و نه در سايه الفت و اتّحادى كه بر عزتش تكيه كنند ...».