ویژگی «نامه اعمال» از ديدگاه قرآن و روايات

از ديدگاه قرآن و روايات اسلامی، «نامه اعمال» انسان چه ویژگي هائي دارد؟

«نامه اعمال» داراي مشخصاتي از اين قرار است: كارنامه تمامى عمر انسان است و چنان گويا و زنده است كه جايى براى انكار يا شكّ باقى نمى گذارد و هركس مى تواند با مشاهده آن قضاوت كند، حتى خود مجرمان درباره خودشان. نويسندگان نامه اعمال دو فرشته به نام هاي «رقيب» و «عتيد» اند و از بعضى روايات استفاده مى شود كه فرشتگان روز و شب از هم جدا هستند که جاى خود را به ديگرى مى دهند و علاوه بر آنها فرشتگان ديگرى نيز مأمور ثبت بعضى از اعمال خاص هستند. آنها «حسنات» را فوراً مى نويسند اما «سيّئات» را با مهلت مي نويسند تا شايد انسان نادم شود و توبه كند.

انواع و اقسام «نامه عمل»

از ديدگاه قرآن کریم چند قسم «كتاب» يا «نامه عمل» براي انسان وجود دارد؟

از آيات «قرآن» استفاده مى شود كه براى هر انسانى سه نوع «كتاب» يا «نامه عمل» وجود دارد: 1. كتابى كه براى هر انسانى جداگانه موجود است و تمام جزئيات اعمال در آن ثبت است و همان است كه گاه به دست راست و گاه به دست چپ مى دهند. 2. نامه اعمال امت هاست كه مجموعه اعمال يك امّت در آن جمع است. 3. كتاب واحدى است كه اعمال همه امت ها و تمام اوّلين و آخرين در آن ثبت است. ناگفته نماند كه از برخي آيات سوره «مطففين»، استفاده مي شود كه نيكان و بدان نيز هر يك كتابى مخصوص به خود دارند و اين، نوع چهارمى از نامه هاى اعمال است.

منظور از دادن «نامه اعمال» به دست راست و چپ

منظور از دادن «نامه اعمال» نیکان و بدان به دست راست و دست چپ ایشان چيست؟

در قيامت، «نامه اعمال» بدكاران به دست چپ و نيكوكاران به دست راستشان سپرده مى شود. منظور از «دست راست» و «دست چپ» يا اشاره به همان عضو مخصوص بدن است يا كنايه از خير و شرّ مي باشد. در برخي ديگر از آيات، سخن از دادن نامه اعمال بدكاران از پشت سر دارد و اين، به خاطر آن است كه مجرمان هنگام دادن نامه اعمال به دست چپ از شدت شرمسارى دست خود را پشت سر مى گيرند تا مردم اين سند رسوائى را كمتر ببينند! و يا به خاطر آن است كه صورت آنها به پشت سر باز مى گردد و آنها براى ديدن نامه اعمالشان، آن را به دست چپ در طرف پشت سر مى گيرند.

نحوه انتشار محتواي «نامه اعمال» در قيامت

در قیامت، نحوه انتشار محتواي «نامه اعمال» چگونه است؟

يكي از موضوعاتي كه درباره «نامه اعمال» مطرح است، نحوه انتشار محتواي آن است. نامه هاى اعمال چنان گسترده خواهد شد كه نه تنها صاحبان آنها از آن آگاهى مى يابند و اعمال فراموش شده را به خاطر مى آورند؛ بلكه اهل محشر نيز از آن مطلع و آگاه مى شوند و اين، خود يكى از اسباب شادى و آرامش نيكوكاران و ناراحتى و عذاب بدكاران است.

ماهیّت «نامه اعمال»

ماهیّت «نامه اعمال» كه در روز قيامت به انسانها داده مي شود چیست؟

ماهیّت «نامه اعمال» در روز قيامت چيزى مانند ورق هاى كاغذ و دفتر و كتاب معمولى نيست؛ بلکه نقوش طبيعى و غير قابل انكاری است كه به وسيله نيروهاى عالَمِ هستى و فرشتگان در دل اين موجودات ثبت مى شود و در قيامت، پرده از آن برداشته مى شود و آشكار مى گردد. اين آثار از تمام محيط بيرون جمع آورى مى شود و فشرده مى گردد و به دست هركس داده مى شود و با يك نگاه در آن حال هركس معلوم است. مسلماً اين آثار در دنيا براى ما محسوس و قابل درك نيست؛ امّا بى شك روز قيامت كه در آن ديد تازه اى پيدا مى كنيم همه اينها را مى بينيم و مى خوانيم و تصديق مى كنيم.

آثار تربيتي وجود «نامه اعمال» براي انسانها

وجود «نامه اعمال» براي انسانها چه آثار تربيتي به دنبال دارد؟

وجود «نامه اعمال» به انسانها هشدار مى دهد كه مراقب گفتار و رفتار خويش باشند كه همه چيز ثبت مى شود و در قيامت بى كم و كاست ارائه خواهد شد. البته احاطه علمى پروردگار مافوق همه اينهاست؛ ولى در غالب مردم، توجه به اين حقيقت مى تواند منشأ آثار فراوانى باشد. ايمان به مسئله نامه عمل و فرشتگانى كه شب و روز با انسانند و مأمور ثبت و ضبط اعمالند و ايمان به اين حقيقت كه در صحنه محشر، نامه اعمال در برابر ديده همگان گشوده مى شود و تمام گناهان مستور نمايان مى گردد و مايه رسوايى مي شود عامل بازدارنده عجيبى از گناهان است. به عكس نامه اعمال نيكوكاران سبب آبرو، اعتبار و افتخار آنها مى گردد.

محل ثبت اعمال انسان

اعمال انسان در کجا ثبت مى شود؟

اعمال انسان در چند کتاب ثبت مى گردد، نخست «نامه اعمال شخصى» است که ثبت کننده تمام کارهاى انسان در سراسر عمر او است، همان کتابی که قرآن می فرماید: «روز قیامت هر امتى به نامه اعمالش فرا خوانده مى شود». دوم کتابى است که «نامه اعمال امتها» است، قرآن می فرماید: «روز قیامت هر امتى به نامه اعمالش فرا خوانده مى شود»، که بیانگر خطوط اجتماعى زندگى آنها مى باشد، و سومین کتاب «نامه جامع و عمومى لوح محفوظ» است که نه تنها اعمال همه انسانها از اولین و آخرین، بلکه همه حوادث جهان در آن ثبت است.

موضوع سؤ ال روز قیامت در آیه «وَ قِفُوْهُمْ اِنَّهُمْ مَسْئُولونَ»

از نظر مفسرین، موضوع سوال توسط فرشتگان عذاب روز قیامت در آیه «وَ قِفُوْهُمْ اِنَّهُمْ مَسْئُولونَ» چیست؟

آيه 24 سوره «صافات» درباره ظالمان می فرماید: «[در قيامت به فرشتگان عذاب، خطاب مى شود] آنها را نگهداريد كه بايد مورد بازپرسى قرار گيرند»، در اینکه این سوال چه سوالی و در چه موردی است، در میان مفسرین نظراتی مطرح است؛ ولى در روايات متعدّدى وارد شده است كه منظور، سؤال از ولايت على(ع) است. اين حديث را علماي بزرگي از اهل سنت مانند حافظ ابونعيم اصفهانى، طبرى، گنجى شافعى، سبط بن جوزى، هيثمى و قندوزى نقل كرده‌اند.

«نامه اعمال» و فلسفه آن

«نامه اعمال» چیست و چرا در قرآن و روایات از آن بصورت مفصل سخن گفته شده است؟

به گفته بعضى از مفسران، نامه اعمال انسان همان روح و جسم اوست؛ زیرا بنابر منابع دینی، اعمال انسان در این دو اثر می گذارد؛ و از آن بالاتر، محیطی كه در آن اعمال خود را انجام مى دهد؛ چرا كه اعمال انسان گذشته از اينكه در روح و همه ذرات پيكر او نقش مى بندند، در هوا و زمين نیز منعكس مى شوند. اما اینکه چرا در قرآن و روایات از این نامه بصورت مفصل سخن گفته شده است، بايد گفت: این بيان گسترده، جنبه تربيتى دارد و به انسانها تاکید می کند كه همه چيز چه خوب و چه بد ثبت مى شود.

اوصاف «کاتبان نامه اعمال»

از ديدگاه قرآن، «کاتبان نامه اعمال» دارای چه اوصافی هستند؟

«كاتبان نامه اعمال» در قرآن به چهار وصف توصيف شده اند: اوّل اينكه آنها محافظت و مراقبت نسبت به اعمال انسانها دارند. دوم اينكه آنها «كرام» هستند كه اشاره به بزرگوارى آنها مى كند؛ یعنی آنها مأمور ثبت تمام اعمال انسانها هستند آن هم توأم با لطف و بزرگوارى و عاري از خشونت. سوّم «كاتبين» هستند و همه اعمال را مى نويسند تا بدانيد چيزى از آنها فوت نمى شود. چهارم اينكه «آنها مى دانند شما چه مى كنيد»؛ اين تعبير، علاوه بر سخنان انسانها، شامل اعمال اعضاى تن و اعمال قلبى نيز مي شود.

پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
سامانه پاسخگویی برخط(آنلاین) به سوالات شرعی و اعتقادی مقلدان حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
تارنمای پاسخگویی به احکام شرعی و مسائل فقهی
انتشارات امام علی علیه السلام
موسسه دارالإعلام لمدرسة اهل البیت (علیهم السلام)
خبرگزاری دفتر آیت الله العظمی مکارم شیرازی

الإمام عليٌّ(عليه السلام)

الإيثارُ أفضَلُ عِبادة، و أجَلُّ سِيادة

ايثار، برترين عبادت و بزرگترين سرورى است

ميزان الحکمه، جلد 1، ص 22