آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

در روايات به طور صريح و در آيات قرآن به طور اشاره، مطالبى درباره «صِراط» يعنى پلى كه بر روى دوزخ كشيده شده و همگان بايد از آن بگذرند آمده است. دو تفسير در این باره که منظور از ورود به جهنّم چيست؟ شده: 1. «ورود» در اينجا به معناى دخول نباشد. همه انسانها به نزديكى جهنّم مى آيند. با اين تفسير، پل «صراط» وجود دارد و مجرمان در همان جا مى مانند و سقوط مى كنند و مؤمنان به سرعت از آن مى گذرند و داخل بهشت مى شوند. 2. همه انسان ها داخل دوزخ مى شوند، منتها بر مؤمنان سرد و سالم و بر كافران و مجرمان سوزنده و شعله ور خواهد بود. بنابر تفسير دوم، آيه دليلى بر مسئله پل صراط نخواهد بود.

در روايت داريم كه نخستين چيزي كه در قیامت مورد سؤال و حساب قرار مى گيرد چهار چيز است: عمر، جواني، مال و محبت اهل بيت(ع). در روايت ديگر آمده: نخستين چيزى كه بندگان بايد حساب آنرا پس دهند نماز است.

«صيحه» در اصل به معناى شكافته شدن چوب يا لباس است كه توأم با صدا باشد، سپس اين واژه بر تمام صداهاى بلند و فرياد اطلاق شده است، اين واژه گاه به معناى طول قامت نيز آمده است، چرا كه مثلا يك درخت بلند، گويى فرياد مى زند و مردم را به سوى خود مى خواند.

در «قرآن» علاوه بر واژه «نفخ صور» از واژه «نَقْر في الناقور» نيز استفاده شده است. «نقر» در اصل به معناى كوبيدن چيزى است و «منقار» به وسيله كوبيدن گفته مي شود و از آنجا كه كوبيدن همراه با صداست گاه اين واژه به معناى ايجاد صدا يا سبب آن - كه دميدن در شيپور است - آمده و لذا گروهى آيه را مستقيماً به معناى «نفخ در صور» تفسير كرده اند. اين احتمال نيز وجود دارد كه تعبير به نقر به خاطر آن است كه صداى شيپورِ رستاخيز آن قدر عظيم است كه گويى گوش را سوراخ مى كند و در مغز فرو مى رود!

يكي از واژه هائي كه «قرآن» درباره حوادث «قيامت» به كار برده است، «زجرة» است. «زَجْرَةٌ» در اصل به معناى راندن با صداى بلند است مانند راندن شتران. سپس به معناى طرد کردن و گاه به معناى صدا به کار رفته است. خداوند در پاسخ به کسانى که پیوسته از حیات بعد از مرگ اظهار تعجب مى کردند، مى فرماید: «[تعجب نکنید، این کار مشکلى نیست] تنها یک صیحه عظیم واقع مى شود، ناگهان همه [از قبرها بر مى خیزند و] خیره خیره نگاه مى کنند».

از روايات استفاده مى شود كه خُلق و خُوى آدمى در «قیامت» در چهره و اندام انسان ظاهر مى گردد و به همين دليل افراد به صورت هاى مختلفى وارد عرصه محشر مى شوند، صورت هايى كه مناسب خُلق و خُوى آنهاست؛ آنها كه قلبى مملو از نور ايمان داشتند چهره هايى سفيد و نورانى و آنها كه قلب هايى تاريك از ظلمتِ كفر داشتند چهره هايشان سياه و تاريك است. آرى آن روز، روز ظهور و بروز است و خُلق و خُوى دروني و مَلَكات نفسانى آشكار مى گردد و تمام جسم انسان را به رنگ خود در مى آورد.

ایشان می فرماید: «وضع دنيا ادامه دارد تا عمر جهان پايان گيرد و مقدّرات به انتها برسد و آخرين مخلوقات به نخستين آنها ملحق گردد و فرمان خدا براى تجديد خلقت صادر گردد، ... [در اين هنگام آسمان مي شكافد و زمين تكان شديد مي خورد و كوهها كنده شده به هر سو پرتاب مي شود]، بعد از اين انقلاب هاى عظيم و حوادث كوبنده، خداوند تمام كسانى را كه در دل خاك آرميده اند، بيرون مى آورد و پس از فرسودگى نوسازى مى كند و بعد از پراكندگى آنها را جمع مى نمايد، سپس آنها را براى سؤال از اعمال مخفى و افعال پنهانى از هم جدا ساخته، به دو گروه تقسيم مى كند: به اين گروه نعمت مى بخشد و آن گروه را مجازات مى كند».

ایشان با بیان وقايعي چون نفخ صور، زنده شدن مردگان، تشکیل دادگاه های عدل الهی و حسابرسی سریع، صحنه قیامت و دادگاه عدل الهی، آن را چنان نزدیک توصیف می کند که گویی همه این امور واقع شده است: «گويى نفخه صور و صيحه نشور فرا رسيده و قيامت، شما را در بر گرفته و در آن صحنه دادگاه الهى حاضر شده ايد، باطل ها از شما رخت بر بسته؛ عذرتراشى ها از ميان رفته؛ حقايق برايتان مسلّم شده و حوادث، شما را به سرچشمه اصلى رسانده است [و به نتايج اعمال خود رسيده ايد]». حضرت در ادامه به همگان هشدار می دهد که از حوادث روزگار و آیات الهی پند گیرند و خود را برای چنین روزی آماده کنند.

با اینکه خداوند شاهد و ناظر اعمال ما است و علم او به همه چیز برای ثبت و ضبط اعمال کفایت می کند، براى اتمام حجّت بيشتر و جلب توجّه نيكوكاران و بدكاران، مراقبان مختلفی بر ما گمارده که شاهدان اعمال ما در «روز قيامت» هستند؛ از جمله: 1- اعضا و جوارح بدن ما و حتی پوستِ تن. 2- فرشتگان مامور ثبت اعمال. 3- زمینی که در آن زندگی می کنیم. 4- زمانی که در آن زندگی می کنیم. 5- پيامبر هر امّتى روز قيامت گواه اعمال امت خويش است و پيامبر اسلام(ص) گواه بر همه آنهاست.

يكي از حوادث «قيامت»، از بين رفتن پيوند خويشاوندي ميان انسان هاست. «قرآن» مى فرمايد: «هنگامى كه در صور دميده مى شود، هيچ گونه نسب در ميان آنها نخواهد بود و از يكديگر سؤال نمى كنند». روشن است كه سؤال نكردن از يكديگر به خاطر آن است كه آنها چنان مشغول به خويشتن و گرفتار كار خود هستند كه به ديگرى نمى پردازند! پيامبر(ص) فرمودند: «در سه جاست كه هر انسانى همه را جز خود فراموش مى كند: هنگام دادن نامه عمل به دستش، زمان قرار گرفتن در برابر ترازوى سنجش اعمال و زمان رفتن از روى پل جهنّم».