اولین مرحله از نفوذ شیعه در حكومت عباسی به شكل یک جریان قوی، ماجرای ولایتعهدی امام رضا(ع) است؛ اما پیش از آن نیز «علی بن یقطین» با اذن امام کاظم(ع) وارد دستگاه عباسی شد. در زمان مقتدر عباسی بسیاری از شیعیان برجسته دارای مشاغل حکومتی و اداری شدند، مانند فرمانروايي «بحرين» براي «حکم بن علیا»، وزارت براي «محمد بن اسماعیل بن بزیع» و «احمد بن حمزه»، قضاوت «كوفه» براي «نوح بن دراج» و ... . نكته قابل تأمّل این که شیعه از یک سو حکومت عباسیان را نامشروع می دانست و از سوی دیگر در حکومت آنها تا حد وزارت به کار می پرداخت.

روايات زيادی بر این مطلب دلالت دارد كه افشای نام مقدس حضرت مهدی(عج) در دوره غیبت ‌روا نیست؛ اما آيا این رویه یک اقدام سیاسی مقطعی بوده یا این که نام بردن از آن حضرت تا زمان ظهور وی، همچنان بر حرمت باقی خواهد ماند؟ منشأ اختلاف نظرهایی میان فقها و مورخان گشته است. از پاره ای روایات، فهمیده می شود که مشکلات سیاسی، انگیزه عدم جواز تسمیه در آن دوره بوده است؛ چرا كه اگر نام حضرت فاش می شد تحت تعقیب حكومت قرار می گرفت.

در دوره «غيبت صغری»، امام زمان(عج) به كلى از ديده ها پنهان نبود؛ بلكه با وكلا و سفيران خاصش در تماس بوده و گاهى سفيران آن حضرت، ملاقات برخى از افراد را با ایشان ترتيب مى دادند؛ ولى در عصر «غيبت كبری» ملاقات ها به اين نحو سازماندهى نشده است؛ بلكه در صورت ضرورت خود حضرت به ديدار برخى آمده و آنها از وجود حضرت بهره مند مى شوند.

مطابق قواعد عامّه در مورد غيبت حضرت مهدى(عج)، كه حفظ حضرت از دشمنان است، كسى نمي تواند ایشان را بشناسد، جز افراد خاصی كه از دوستداران آن حضرت به شمار مى آيند؛ همان گونه كه مطابق برخى از روايات، هميشه سى نفر از یاران خاصّ با حضرت به سر مى برند.

مسأله «غیبت»، به سادگی برای جامعه شیعه حل نشده و در دهه های پایانی قرن سوم و چهارم، مشکلات زیادی در جامعه شیعه به وجود آورد. همین امر باعث شد تا علمای شیعه به تفصیل درباره مسأله غیبت تحقيق كرده و ابعاد آن را روشن سازند كه از جمله آنها می توان به «محمد بن بحر رهنی»، «شیخ صدوق»، «شيخ طوسی»، «محمد بن ابراهیم نعمانی»، «شیخ مفید» و دیگران اشاره كرد.

درباره غیبت و قیام حضرت حجّت(ع) روایات زیادی از رسول خدا(ص) و امامان معصوم(ع) در دسترس مردم قرار گرفته است. نگاهی به انبوه این روایات نشانگر آن است که این مسأله از دید معصومان دور نمانده و همه آن بزرگواران بر آن تأکید ورزیده اند. گذشته از احادیث رسول خدا(ص) در این زمینه، هر کدام از امامان(ع) روایاتی درباره جنبه های مختلف مسأله غیبت و مهدویت و همچنین تعیین مصداق مورد نظر آن بيان كرده اند که در مجموع بیش از ششصد حدیث می شود.

علت تأخير ظهور امام زمان(عج) به خود انسان ها باز مى گردد؛ زيرا تشكيل حكومت عدل و توحيدى در سطح جهان احتياج به وجود شرايط و مقدمات در خود مردم دارد، از قبيل: 1. مردم مفهوم عدل را بدانند. 2. به حدى از رشد برسند كه از جان و دل خواهان عدل باشند. 3. با عمل به دستورات شرع به حد بالايي از شعور فكرى و فرهنگى برسند. 4. پيشرفت بشر از ناحيه صنعت و تكنولوژی هایی که برای پیشبرد اهداف حکومت عدالت محور حضرت لازم است.

برخي اهل سنت شيعه را متهم مي كنند كه معتقد است امام زمان(عج) در سرداب مقدس غايب شده و در همانجا زندگي مي كند و از آنجا ظهور مي نماید؛ در حاليكه اين تهمت ناشی از جهل و نادانى است. آری مقدس بودن سرداب براى شيعيان به جهت این است که امام زمان(عج)، پدر و جد بزرگوارشان(ع) در آنجا بوده و اينكه در آنجا عبادت كرده اند و از همان جا حضرت مهدى(عج) غايب شده است. هم چنين با مراجعه به كتاب هاى علماى شيعه، قبل از ولادت امام مهدى(عج) تا اين زمان، مي فهميم كه هيچ يك از آنان چنين اعتقادى نداشته و ندارند.

بنابر برخی روايات، امام زمان(عج) مكان معينى ندارد؛ ولی بنابر برخى روايات، حضرت مكان خاصى دارند كه تنها خواص از شيعيان از آن اطلاع دارند. امام زمان(عج) به ابراهيم بن مهزيار فرمود: «پدرم مرا وصيت كرده كه در سرزمين هاى مخفى و دور سكنى گزينم تا امر من از مردم مخفى بماند و محلم از كيدهاى اهل ضلالت و ارتداد و از حوادث امت هاى گمراه محفوظ بماند؛ لذا اين سفارش، مرا به تپه هاى بلند كشانده است».

تکالیف مؤمنین نسبت به امام زمان(عج) عبارتند از: ايمان به حتمى بودن خروج حضرت مهدى(عج)، صبر و تمسك به دين حق در فتنه ها، درخواست معرفت پیدا کردن به امام زمان(عج) از خداوند، تجديد بيعت و ثبات بر اطاعت، مقابله با شبهات، كمك به برادران مؤمن، فريب نخوردن از مدعيان دروغين مهدويت، زياد دعا كردن براى تعجيل فرج، وقت معين نكردن براى ظهور، دوست داشتن حضرت و ... .