قرآن كتاب تربيت و هدايت است؛ در آیاتی از قرآن که می گویند همه چیز در آن بیان شده و چیزی فرو گذار نشده است، منظور از «همه چيز» تمام امورى است كه براى پيمودن راه تربيت و هدايت لازم است. قرآن دایرة المعارفی بزرگ و گردآمده از همه گزاره های جزئی و فرمول های علومی چون رياضى و جغرافيايى و شيمى و فيزيک و گياه شناسى و... نیست. منظور از همه چیز در اين گونه آيات، يك امر نسبى است؛ يعنى تمام امورى كه در هدف هدايت و تربيت انسان دخالت دارد، در اين كتاب آسمانى هست. البته قرآن دعوتی كلى به كسب همه علوم و دانش ها كرده و تمام دانش هاى ياد شده و غير آن در اين دعوت كلى جمع است و علاوه بر آن گاه گاهى به تناسب بحث هاى توحيدى و تربيتى و... پرده از روى قسمت هاى حساسى از علوم و دانش ها برداشته است و برخی از حقایق علمی به گونه ای اشاره وار در قرآن بیان شده اند.

منظور امام علي(ع) از عبارت «وَ أَنْزَلَ عَلَيكُمُ الْكِتَابَ تِبْيَاناً لِكُلِّ شَي ءٍ» اين نيست كه قرآن دائرة المعارف بزرگى است با ذكر تمام جزئيات علوم مختلف و مكاتب مختلف فلسفى؛ بلكه منظور اين است که قرآن تمام آنچه را به خاطر آن نازل شده است و هدف اصلى اين كتاب است - كه همانا مسأله انسان سازى و سعادت بشر در تمام زمينه هاست - در بر دارد. معارف دينى، حقايق مربوط به مبدأ و معاد، وظايف انسان در پيشگاه خدا، وظايف انسانها در برابر يكديگر، مسائل اخلاقى، مسائل اجتماعى و نيازهاى اقتصادى و ... همه را بيان كرده است.

دلیل پایان ناپذیر بودن شگفتی های قرآن، این است که قرآن کلام خداست و کلام خدا همچون ذات پاکش نامحدود و بى انتهاست، بلکه این کلام مخلوق است همچون فکر و عقل او محدود می باشد. بعلاوه چون مخاطبین قرآن همه انسانها تا دامنه قیامتند، خداوند سهمى براى هر کدام در اسرار این کتاب آسمانى قرار داده است.

پرداختن قرآن به موضوعات مربوط به عقاید و معارف اسلام سبب این نشده که سایر احکام و آموزه های مورد نیاز بشر، به فراموشی سپرده شود. بلکه جامعیت قوانین قرآن سراسر زندگی بشر را در بر می گیرد. البته  تمام جزئيات احكام و قوانين، در ظواهر آيات قرآن بيان نشده اما در هر قسمت، اصول لازم بیان شده است.

آری در قرآن «بیان همه چیز» هست؛ ولى از آنجا که قرآن یک کتاب تربیت و انسان سازى است که براى تکامل فرد و جامعه در همه جنبه هاى معنوى و مادى نازل شده است، روشن مى شود که منظور از «همه چیز»، تمام امورى است که براى پیمودن این راه لازم است، نه این که قرآن «دائرة المعارف» بزرگی است که تمام جزئیات علوم ریاضى و جغرافیائى و شیمى و فیزیک و گیاه شناسى و مانند آن در آن آمده است.

احادیث اهل بیت(ع) قرآن را غنی ترین منبع کسب معرفت معرفی می کنند؛ برای مثال پیامبر اکرم(ص) امّت را به مراجعه به قرآن، هنگام مشتبه شدن امور توصیه می کند و با معرفی قرآن به عنوان بهترین راهنما می فرماید: «...كسى كه قرآن را پيشاپيش روى خود قرار دهد او را به بهشت هدايت مى كند...».
 

قرآن در آیات زیادی می فرماید: دشمنان حق با خواندن آیات الهى بر جهل و شقاوتشان افزوده مى شود؛ زیرا آنها به خاطر تکرار عمل خلاف بر عناد و کفرشان افزوده مى شود. آری اگر دشمنان در جستجوى حق باشند و به سراغ قرآن آیند، آنها نیز هدایت می شوند.

اولا: در قرآن احکام کلیّه و عمومات و اطلاقاتى وجود دارد که بسیارى از مشکلات را مى توان با آن حل کرد. ثانیا: پیامبر(ص) طبق«حدیث ثقلین»، اهل بیت و عترت را نیز به عنوان یکى از منابع مطمئن احکام و معارف معرفى فرموده است. ثالثا: طبق روایات، قرآن ظاهر و باطنى دارد و باطن آن معانى و مفاهیمى است که تنها در اختیار پیامبر و پیشوایان معصوم قرار دارد؛ پس اگر ثقلین در کنار هم قرار گیرند، از این بخش از محتواى قرآن بهره مى گیرند.
 

در قرآن مجید دو گونه احکام وجود دارد: احکام جزیى و احکام کلّى. احکام جزیى مانند احکامى است که براى عبادات ذکر شده، مثلا طرز وضو گرفتن. منظور از مسائل کلّى، قواعد عامّى است که در قرآن مجید وارد شده و شمول بسیار وسیع و گسترده اى دارد، که پاسخگوى نیازهاى انسان در مسائل حقوقى و غیره مى باشد.