آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

محتوای این آیه پرسش از فلسفه تغییرات در هلال ماه است. به تأكيد قرآن، ماه یک تقویم طبیعی برای زندگی انسانها است؛ چرا که زندگی بدون نظم مایه بدبختی و شکست است. از سویی عبادات دینی نیز مطابق این تقویم انجام می شود و از سوی دیگر به ما درس نظم مى دهد، زيرا نه تنها ماه، بلكه ساير كرات منظومه شمسى با نظم خيره كننده اى در حركتند و يك لحظه از مسير خود منحرف نمی شوند. در واقع اگر نظم نبود اين حركت هاى مستمر باقى نمى ماند.

«هلال» به معنى ماه در شب اول و دوم است و بعضى گفته اند: در سه شب نخستین «هِلال» نام دارد و بعداً به آن «قَمَر» مى گویند.  ماه، یک تقویم طبیعى براى تمام افراد بشر محسوب مى شود که مردم اعم از باسواد و بى سواد و در هر نقطه اى از جهان می توانند از این تقویم طبیعى استفاده کنند. یکى از امتیازات قوانین اسلام این است که دستورات آن بر طبق مقیاس هاى طبیعى قرار داده شده است؛ زیرا مقیاس هاى طبیعى وسیله اى است که در اختیار همگان قرار دارد. 

 نداشتن حساب ايام سال، برنامه هاى تجارى، اقتصادى، سياسى حتى وضع کشاورزى، دامدارى و صنايع را دچار هرج و مرج مى کند. لذا داشتن تقويمي مطابق با طبيعت که در همه شرايط بدون نياز به متخصصان در اختيار همگان باشد مزيت قابل توجهي است، نظام آفرينش چنان قابليتي در شکل ظاهري ماه نهاده که خود به تنهايي بعنوان يک روز شمار تقويم کافي است لذا تقويم قمري با اتکاي به حرکت دقيق ماه، زمين و خورشيد بدون نياز به متخصصان امکان تقويمي مناسب را در اختيار همگان قرار مي دهد.

اگر ماههاى قمرى بر فصول سال تطبیق نکند ایرادى بر آن نیست؛ زیرا مقیاس سنجش آن، گردش آفتاب و فصول چهارگانه نبوده است. و اگر ما در برگزارى مراسم سوگوارى و جشن، رعایت فصول را نمى کنیم براى این است که مقیاس ما در این مراسم همان ماههاى قمرى است که مطابق با گردش ماه است و آنچه مورد نظر ماست این است که حادثه مزبور در چه روزى از ماه قمرى واقع شده است. نه فصلى که در آن واقع شده است.

ماه ظرف 29 روز و 12 ساعت و چهل و چهار دقیقه و سه ثانیه به دور زمین مى چرخد که این مدّت کمتر از 30 روز است. از این نظر قسمتى از ماههاى قمرى 29 روز و بعضى 30 روز مى باشد. زیرا مقدار زیادتر از بیست و نه روز (یعنى 12 ساعت و 44دقیقه و 3ثانیه) در ماههاى متوالى، روى هم یک روز تمام را تشکیل مى دهند، از این نظر گاهى ماه قمرى 30 روز تمام مى شود.

منجّمان به دو نوع ماه قمرى قائل شده اند: 1-«ماه حسابى»؛ که برای ثبت تاریخ و وقایع است و به صورت منظم همواره به ترتیب، 30 در ماه نخست و 29 در ماه بعد و به همین ترتیب تا آخر حساب مى شود. 2- «ماه هلالی»؛ ماهى است که به وسیله رؤیت هلال با چشم، ثابت مى شود در اثر یک حرکت نوسانى خفیف که در ماه هست، ممکن است چند ماه متوالى 30 روز باشد. یعنى ماه در کمتر از این مقدار دیده نشود؛ و ممکن است سه ماه متوالى 29 روز باشد؛ یعنى در 29 روز بطور متوالى دیده شود.

خداوند در آیه 96 سوره انعام مى فرماید: «و الشمس و القمر حسبانا». حُسْبان به معنى حساب کردن است و در اینجا منظور، گردش منظم این دو کره آسمانى، یا تحت نظام و حساب بودن این دو کره است. احتمال اول، اشاره به یکى از نعمت هاى خداوند و احتمال دوم اشاره به یکى از دلائل اثبات وجود خدا دارد. تعادل دقیق در میان نیروى جاذبه این کرات و نیروى گریز از مرکز آنها که در سیر منظم آنها لحظه اى وقفه یا کم و زیاد ایجاد نمى کند در سایه یک علم و قدرت بى انتها امکان پذیر است.