«قثم بن عبّاس» پسر عموى پيغمبر اكرم(ص) و حضرت علی(ع) بود. مادرش «ام الفضل»، لبابه دختر حارث، از ياران رسول خدا(ص) بود. لبابه پس از خديجه(س) اوّلين زنى بود كه اسلام آورد. «قثم بن عباس» مردى بافضيلت و قوى بود و در زمان حكومت امام علي(ع) مدتى والى «مدينه» و سپس والى «مكّه» شد و تا زمان شهادت امير مؤمنان(ع) در اين سِمت باقى ماند. وی سرانجام در جنگى كه در «سمرقند» واقع شد به شهادت رسيد.
اولا: هیچ نامی مختص به هیچ شخصیت تاریخی نیست و بسیاری از صحابه و تابعین به نام خلفای سه گانه نامگذاری شده اند.
ثانیا: مخالفت اصحاب ائمه با شخصیت هایی چون «معاویه» و «یزید» امری بدیهی است؛ با این حال بعد از عاشورا شاهد نام گذاری فرزندان برخی از ایشان به این اسامی هستیم. آیا این نام گذاری ها نشانه محبّت است؟!
ثالثا: ستم هایی که بر اهل بیت(ع) روا شده جدی تر از آن است که به صرف این نام گذرای ها تحت الشعاع قرار گیرد و اختلافات اهل بیت با خلفا نه اختلافاتی قبیله اى که اختلافاتی عقیدتى و رفتارى بود.
رابعا: این نام گذاری ها انجام شده تا دستگاه ظلم بنى اميه و بنى عباس نتوانند به اين بهانه كه شیعیان با خلفاى سه گانه معارض اند، عرصه را بر آنان سخت بگيرند و دست به قتل و غارت بزنند.
«على بن يقطين» يكى از شاگردان برجسته ی امام کاظم(ع) بود. او، هم داراى شهرت و شخصيت اجتماعى بود و هم يكى از دانشمندان زمان خود به شمار مى رفت و با استفاده از همین مقام و موقعيت، منشأ خدمات ارزنده اى براى شيعه بود. با موافقت امام كاظم(ع)، او وزارت هارون را پذيرفت. بعدها نيز چندين بار خواست استعفا نمايد، ولى امام موافقت نكرد، هدف امام از تشويق على به تصدى اين منصب، حفظ جان و مال و حقوق شيعيان و كمك به نهضت سرّى آنان بود. او در پرتو اين خدمات، همواره مورد حمايت امام كاظم(ع) بود.
على بن يقطين در شرائط دشوار، در تأمين اعتبارات لازم براى حفظ حيات و استقلال شيعيان، نقشى مؤثر ايفا مى كرد و اینکار را در پوشش های مختلف انجام می داد از جمله اینکه سالیانه افراد زیادی را به نیابت از خودش به حج می فرستاد و مبالغ زیادی به عنوان اجرت به آنها می داد. نكته ديگرى كه در اين برنامه به نظر مى رسد، شركت دادن شيعيان به خصوص بزرگان آنان، در كنگره بزرگ حج بود تا از اين رهگذر به معرفى چهره شيعه و بحث و مناظره با فرقه هاى ديگر بپردازند و يك موج فرهنگى شيعى به وجود آورند.
على بن يقطين که مامور امام کاظم(ع) در دربار هارون بود به طور سرّى «خمس» اموال خود را به حضور پيشواى هفتم مى فرستاد و گاهى در شرائط خطرناك، اموالى براى آن حضرت مى فرستاد. دو نفر از ياران او نقل مى كنند كه روزى على بن يقطين ما را احضار كرد و اموال و نامه هايى به ما داد و گفت: دو مركب سوارى بخريد و از بيراهه برويد و اين اموال و نامه ها را به امام كاظم(ع) برسانيد، به طورى كه كسى از وضع شما آگاه نشود.
رسيدن به مقام امام ممكن نيست؛ اما رسيدن به مقام شاگردان آنها ميسور است. آنها نه امام بودند و نه امامزاده؛ بلكه افراد عادي بودند كه با تلاش و درس خواندن جزء اولياي الهي شدند. اين راه اگر طی کردنش ميسر نبود ما را به رفتنش تشويق نمي كردند. امام صادق(ع) درباره «حمران بن اعين» فرمود: «من و پدرم شفيع خوبي براي او هستيم. دست او را مي گيريم تا با ما وارد بهشت شود». او جواني عادي بود كه به اين مقام رسيد. اين كه بگوييم: ما كجا و ائمه كجا؟ صحيح است؛ اما اگر بگوييم: ما كجا و شاگردان ائمه كجا؟ درست نيست.
يعقوب ابن اسحاق از دانشمندان بزرگ شيعه بود که در اكثر علوم عصر خود مانند: علوم قرآن، شعر، لغت و ادب، تبحّر داشته و كتابهايى نگاشته بود. او يار با وفاى امام جواد و امام هادى(ع) بود كه متوكل به جرم دوستى على(ع) فرمان داد زبان او را از پشت سر بيرون كشيده و او را به قتل رساندند.
«على بن اسباط» ـ یکی از پیروان مصری امام جواد(ع) ـ در اوایل امامت ایشان با آن حضرت ديدار کرد و این نشاندهنده وجود شیعیان در مصر در آن زمان است. علّت گسترش نفوذ تشيع در آن زمان، در مصر، بر اثر هجرت بسيارى از محدثان كوفه به مصر، و فعاليت آنان در آن سرزمين بوده است.
روزى متوكل با اشاره به دو فرزند خود، از ابن سكّيت، يار با وفاى امام جواد و امام هادى(ع) و شاعر و اديب نام آور شيعى پرسيد: اين دو فرزند من نزد تو محبوبترند يا «حسن» و «حسين»؟ او بى درنگ گفت: «به خدا سوگند «قنبر» غلام على(ع) در نظر من از تو و دو فرزندت بهتر است. متوكل كه مست قدرت و هوا و هوس بود، فرمان داد زبان او را از پشت سر بيرون كشيدند.
قالَ الرّضا عليه السّلام :
فَعَلى مِثْلِ الْحُسَينِ فَلْيَبْکِ الْباکُونَ فَاِنَّ البُکاءَ عَلَيهِ يَحُطُّ الذُّنُوبَ الْعِظامَ.
گريه کنندگان بايد بر کسى همچون حسين عليه السّلام گريه کنند، چرا که گريستن براى او، گناهان بزرگ را فرو مى ريزد.
بحارالانوار، ج 44، ص 284