آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

از ديدگاه «قرآن»، دليل طغيان انسانها، بي نياز دانستن خود است، آنجا كه مي فرمايد: «چنين نيست كه شما مي پنداريد به يقين انسان طغيان مي كند * از اين‏كه خود را بي ‏نياز ببيند». بعضي از انسانها وقتی به جایگاهي، مال و ثروتي یا پست و مقامی برسند طغیان می کنند. در مقابل، افرادى هستند كه ظرفيت وجودى آنها آنقدر بالاست كه وضع زندگي آنها قبل و بعد از پست و مقام تغييري نمي كند.

امام علي(ع) درباره فوائد «تفکّر» می فرماید: «هر كس انديشه خود را به كار گيرد حقايق را مى بيند و راه صحيح را انتخاب مى كند». در واقع حضرت همانند قرآن، اهمّيّت تفكر در امور دنيا و آخرت را بر همگان آشکار دانسته و آن را سبب پیروزی و موفقیت افراد می داند.

آیات 15 تا 17 سوره «سبأ»، به ناسپاسی قوم سبأ و عاقبت آنها اشاره می کند. آنان در پرتو لطف خداوند به انواع نعمت ها دست یافتند، اما کفران نعمت کرده و به سرکشی و طغیان پرداختند، به يكديگر تفاخر مى كردند و به اختلاف طبقاتى دامن مى زدند. آنها ناسپاسی را به حدّ اعلى رساندند، لذا مجازات شان نيز در حدّ اعلا بود. خداوند آن چنان سرزمين و جمعيت آنها را متلاشى کرد، كه سرگذشت شان به عنوان يك ضرب المثل در تاریخ ثبت گردید.

«کفر» به معنی پوشاندن چیزی است، و از آنجا كه شخص ناسپاس، در صدد بی اعتنایی و بی ارزش نمودن نعمت است، به این عمل «كفران» مى گويند. كفران نعمت، گاه در قلب و گاه با زبان و گاه در عمل است. انسان های ناسپاس نعمت ها را در قلبِ خود بى مقدار يا كم اهميت مى شمرند و با زبان در بی ارزش بودن آن نعمت سخن مى گويند و در عمل نیز به جاى حسن استفاده، از آن سوء استفاده مى كنند. به همين دليل بزرگان علم اخلاق فرموده اند: «شكر نعمت آن است كه بندگان، نعمت هاي خدا را در همان راهى مصرف كنند كه براى آن آفريده شده است».

سرچشمه ناسپاسي، از عدم شناخت انسان نسبت به نعمت های الهی ناشي مي شود، اگر لحظه اي در آفرينش اعضای بدن خويش دقت کنيم به این مطلب پی می بریم که سلب نعمت هاى به ظاهر كوچك و بسيار كم اهميت حيات ما را به خطر مى اندازد. حال اگر نعمت هدايت انبياء و نزول كتب آسمانى را بر آن ها بيفزاييم، آنگاه در مي يابيم كه مواهب الهى بر ما بسيار و توان شكرگزاري مان بسيار ناچيز است. آری توجّه به اين امور، ريشه هاى ناسپاسى را مى سوزاند و روح شكرگزارى را در انسان زنده می کند.

برخی از راهکارهای درمان ناسپاسی و تقویت روح شکرگزاری در انسان عبارتند از: 1- افزایش تفکر و شناخت انواع نعمت های ظاهری و باطنی خداوند، که سبب تقویت حس شکرگزاری در انسان می شود. 2- دقت در روند زندگی افرادی که در سطح پایین تری از انسان قرار دارند. 3- در هر مصیبتی انسان به بدتر از آن هم بیندیشد، و خدا را سپاسگزار باشد که گرفتار بدتر از آن نشده است.

امام علي(ع) «خوف الهي» را سپری در برابر حوادث خطرناک می داند؛ به طوري كه اگر ترسی در کار نباشد خیلی زود انسان خود را به پرتگاه حوادث می افکند. از سوی دیگر، افراط و تفریط در خوف الهي نيز، سبب گرفتاری در حوادث مرگبار می شود. بر این اساس خوف از خدا در كلام امام(ع)، به معنی خوف از عدالت و مجازات هاى عادلانه اوست. اما اگر کسی تنها به رحمت او اميدوار باشد و اثرى از خوف در وجود آنها نباشد، به انواع گناهان آلوده می شود، از این رو در تعاليم دينى آمده كه انسان باايمان بايد با دو بال خوف و رجا پرواز كند.

امام علی(ع) در ارتباط با لزوم «شکر منعم» می فرماید: «حتى اگر خدا تهديد به عذاب در برابر عصيان نكرده بود؛ واجب بود به پاس نعمت‌ هايش نافرمانى او نكنند». همچنین امام باقر(ع) می فرماید: «شبى عايشه از پیامبر(ص) سؤال كرد: چرا خود را [براى عبادت] اين همه به زحمت مى‌افكنى در حالى كه خداوند گناهان گذشته و آينده تو را بخشيده است؟ حضرت فرمودند: آیا من نباید بنده شکرگزار او باشم».

انسان ذاتا عاشق کمال است و کسی که خودکشی می کند به یک اختلال روانی دچار است و راه كمال را گم كرده است؛ لذا باید درمان شود نه اینکه کار او حق محسوب شود و جلوگیری از آن سلب حق باشد. ضمن اینکه خودکشی تنها یک مسئله فردی نیست و صدمات جدی روحی، عاطفی، اقتصادی و... به بستگان، نزدیکان و اجتماع انسانی وارد می نماید؛ لذا بجای اعتراض به حکم خودکشی باید عوامل آن مثل مشکلات اقتصادی و عدم ایمان و... را شناسایی و برطرف کرد.

امام علی(ع) در ابتدا با طرح چند سؤال به انسان درباره غفلت هشدار می دهد: «ای انسان چه چيز تو را در مقابل پروردگارت مغرور كرده؟ آيا درد تو درمان ندارد يا اين خوابت بيداری ندارد. چرا آن گونه كه به ديگران رحم مى كنى به خودت رحم نمى كنى؟» و سپس در عبارتی کوتاه بی خبران را هشدار می دهد که با بيدارى و هوشيارى و تصميم و عزم راسخ از خواب غفلت برخيزند، و تا وقت نگذشته براى نجات خويش از چنگال معاصى كه آتش خشم و غضب الهى را بر مى افروزد، کاری بکنند و با یاد خداوند و اطاعت از او انس بگیرند.