آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علي(ع) درباره آثار و بركات باران مي فرمايد: «هنگامى كه ابرها سينه بر زمين نهادند، و آب هاى فراوان را كه بر دوش داشتند فرو گذاردند خداوند به وسيله آن از زمين هاى خشك و بى گياه، نباتات فراوانى رويانيد و از دامنه كوه هاى كم گياه، سبزه بسيار خارج ساخت، پس زمين به زيور باغ هايش غرق شادى شد، و با لباس نازك گلبرگ ها كه بر خود پوشيده به ناز آمد، و از زينتي كه از گردنبند گل هاى گوناگون يافته بود، در شادى فرو رفت!، همه اينها را غذا براي انسان ها و روزى براى چهارپايان قرار داد». پس زیبا شدن جهان طبیعت، بقای حیات موجودات، منشاء مواهب زیاد برای تغذیه حیوانات و تأمين نیازمندی های انسان از فوائد باران است.

امام علي(ع) درباره روند ريزش باران مي فرمايد: «خداوند هيچ يك از بلندى هاى زمين را كه آب چشمه ها به نقاط مرتفع آن نمى رسد و جدول هاى نهرها به آن راه ندارد، به حال خود وا نگذاشت؛ بلكه [براى آبيارى آنها] ابرهايى آفريد تا قسمت هاى مرده آن را زنده كند و گياهان آن را بروياند، و قطعات درخشنده و پراكنده و جداى ابرها را به هم پيوند زد، تا درياهايى از آب كه در ابرها نهفته بود، سخت به حركت درآيد و برق در اطرافش بدرخشد و از درخشندگى آن در ابرهاى سفيدِ كوه پيكر و متراكم، چيزى كاسته نشود؛ در حالى كه به زمين نزديك شده بود در اين هنگام، بادِ جنوب، باران را به شدّت بر زمين فرو ريخت».

يکي از راه هاي شناخت شيوه رفتاري معصومين(ع)، فعل و تقرير آنان است. يعنى همان گونه كه ائمه با گفتار خويش، معارف دينى را به ما آموزش مي دهند، نوع رفتار و حتی سكوت آنان نيز آموزنده است. از روايت استفاده مى شود كه ائمه(ع)، مقيّد بودند در برابر هر نعمتى شكرى جداگانه بجا آورند، و به اصحاب خود نيز همين کار را توصیه می کردند. امام صادق(ع) می فرمایند: «هرگاه يكى از شما به ياد يكى از نعمت هاى خدا بيفتد، صورت بر خاك بگذارد و شكر خدا بجا آورد ...».

شکرگزاری دارای سه مرحله است: 1- شکر قلبی: شناخت نعمت و ارزش و اهميت آن. 2- شکر زبانی: سپاسگزاری زبانی از خداوند، با کلماتی که از عمق دل و جان بر می خیزد. 3- شکر عملی: این مرحله، مهم ترين شيوه شکرگزاری است؛ زيرا بسياری از افراد، زبان شاکری دارند اما در عمل کفران می کنند. شكر عملى نسبت به افراد متفاوت است و در هر جا به شكلى خواهد بود، مثلا: شکر پروردگار به ثنا و ستایش او، قدردانی از مافوق به پيروى صادقانه از او، و در مورد هم رديف به رعایت حق برادری در مورد او است.

نخستين راهکار تقويت روح شکرگزاری در انسان، شناخت نعمت ها است؛ خصوصا در عصر کنونی که پيشرفت علوم کمک موثری به شناخت نعمت ها کرده، انگيزه سپاس گزاری از این طريق، ابعاد گسترده ترى پيدا كرده است. راهکار ديگر اين است كه انسان به کسانی که نسبت به او فرودست اند نگاه كند، زيرا درک می کند که خداوند چه امكاناتى در اختيارش قرار داده كه به عللی در اختيار ديگران نيست. بهترين راه براى ايجاد انگيزه هاى تشكر در مردم نسبت به يكديگر، آن است كه افراد قدردان و شكرگزار مورد تشويق قرار گيرند.

سپاس در برابر بخشش و احسان انسان های ديگر، همانند شکر خالق مطلوب است. امام رضا(ع) می فرمايد: «كسى كه از نعمت و بخشش مخلوقين شكرگزارى نكند، شكر خداوند متعال را بجا نياورده است». اين سخن دو تفسير دارد: نخست اين كه ترك سپاسگزارى از انسان های ديگر، دليل بر وجود روح ناسپاسى در شخص است؛ دیگر اینکه تشكّر از مخلوق، در واقع تشكّر از خدا است؛ خداوند در قرآن صريحاً دستور شكرگزارى نسبت به بندگان را صادر كرده و آن را در كنار شكرگزارى از خودش قرار داده است.

برخی از راهکارهای درمان ناسپاسی و تقویت روح شکرگزاری در انسان عبارتند از: 1- افزایش تفکر و شناخت انواع نعمت های ظاهری و باطنی خداوند، که سبب تقویت حس شکرگزاری در انسان می شود. 2- دقت در روند زندگی افرادی که در سطح پایین تری از انسان قرار دارند. 3- در هر مصیبتی انسان به بدتر از آن هم بیندیشد، و خدا را سپاسگزار باشد که گرفتار بدتر از آن نشده است.

شکر به مفهوم قدردانی از نعمت ها با قلب، زبان و عمل است. شکر قلبی به معنی تسليم در برابر رضای خداوند، و شکر زبانی، ادای جملات سپاس گزارانه است. مقصود از شکر عملی نیز، استفاده مناسب از هر نعمت در راستای هدف خلقت می باشد. البته هيچ كس توان شكرگزاری واقعی از نعمت هاى خدا را ندارد؛ چرا كه همين توفيق شكرگزارى و توانایی بر آن از نعمت هاى خدا بوده و خود نیازمند به سپاسی دیگر است. لذا همانطور كه در روايات اشاره شده برترين شكر، اظهار عجز و ناتوانى از شکرگزاری در برابر نعمت هاى خداوند است.

قرآن ريشه سعادت انسان و سرچشمه بركات الهى را در شكرگزارى می داند، كه روز به روز انسان را به خدا نزديكتر و پيوند عشق و محبّت بندگان را با خدا محكم تر مى سازد. بسياري از آيات قرآن با تشويق و ترغيب انسان ها به شکرگزاری، آن را سبب تحصيل معرفت، فضيلت، خشنودی خدا و عامل بازدارنده ای در برابر گناه و وسيله ای برای شکوفايی علم و ايمان معرفی نموده است.

خداوند بی نياز از شکرگزاری در برابر نعمت هايی است که به انسان بخشيده، لکن سپاس از پروردگار، نشانه شايستگی دريافت نعمت و ناسپاسی نشانه بی لياقتی است. از سوي ديگر، پرورش روح شكرگزارى از خداوند در وجود انسان، به تشكر در برابر زحمات انسان های ديگر مى انجامد و انگيزه مؤثّرى براى حركت بيشتر در جامعه انسانى می شود. شكرگزارى علاوه بر معرفت به بخشنده نعمت، معرفت نعمت را نيز به همراه خواهد داشت، چرا كه هرچه كيفيّت و كميّت نعمت بالاتر باشد، شكر افزونتری را مى طلبد.