فلسفه و آثار تربيتي اعتقاد به «نفخ صور» عبارتند از: 1. مسئله مرگ و حيات عمومى موجودات عالَم، در پيشگاه خداوند مشكل نيست؛ چرا که با يك صيحه عظيم همه خلايق مى ميرند و با يك بانگ عظيمِ ديگر زنده مى شوند. 2. هشدارى است به همه انسان ها كه زندگى را پايدار ندانند و گرفتار غرور و غفلت نشوند. 3. بايد در هر لحظه و هر حال آماده استقبال از چنين حادثه عظيمى بود و هرگز كار و وظيفه امروز را به فردا نيفكند.
از آيات «قرآن» اجمالا استفاده مى شود كه ميان «نفخه مرگ» و «نفخه حيات» فاصله اى وجود دارد؛ اما سخني از مدت فاصله بيان نشده است. در بعضى از روايات آمده كه اين فاصله چهل سال است؛ ولى آيا اين سال ها همچون سال هاى معمولى دنياست يا همانند سال ها و ايّام قيامت است كه هر روز آن معادل پنجاه هزار سال است؟ درست بر ما روشن نيست!
يكي از حوادث «روز قيامت»، «نفخ صور» است. «نفخ» به معناى دميدن و «صور» به گفته بسيارى از ارباب لغت به معناى شيپور يا شاخ است. اين تعبير جنبه كنايى ندارد؛ بلكه واقعاً در شيپور دميده مى شود، ولى واضح است آن، يك شيپور عادى نيست؛ بلكه صاعقه و صيحه عظيمى است كه تمام آسمان و زمين را پر مى كند و سبب مرگ ناگهانى همه موجودات زنده مى شود و يا همه را به حركت و جنبش در مى آورد و سبب حيات آنها مى شود. اين احتمال از ديگر احتمالات مناسب تر و با ظاهر آيات نيز سازگارتر است.
«صوت» نوعى از امواج است كه در هوا، آب يا جامدات به وجود مى آيد و تنها برخي از آنها با گوش انسان قابل شنيدن است. امواج شديد ناشي از انفجار بمبها و مواد منفجره ها مي توانند در يك لحظه هر گونه مقاومتى را در هم بشكنند و گاه انسان يا ساختمان را به اجزاى بسيار كوچكى همچون پودر تبديل كنند. بنابراين جاى تعجب نيست كه صيحه رستاخيز و «بانگ صور» در مدّتى كوتاه مايه مرگ انسان ها و در هم شكستن كوه ها شود. البتّه اينها درباره «نفخه مرگ» است و مسلماً «نفخه حيات» چيزى ديگرى است، فريادى است بيدارگر، حيات انگيز و حركت آفرين كه اطلاعات ما درباره آن بسيار اندك است.
قرآن از وجود دو نفخه («نفخه مرگ» و «نفخه حيات») خبر داده است؛ ولى از بعضى از روايات استفاده مى شود كه «نفخ صور» سه بار انجام مى گيرد و حتى در اين روايات به آيات «قرآن» نيز استدلال شده است. بعضى نيز نفخه چهارمى بر آن افزوده اند؛ ولی در حقيقت همان دو نفخه گسترش يافته و تبديل به چهار نفخه شده است؛ چراكه مسئله وحشت عمومى فزع، مقدمه اى است براى مرگ جهانيان كه به دنبال نفخه اوّلى رخ مى دهد، همان گونه كه جمع و حشر نيز ادامه همان نفخه حيات است.
در احاديث آمده است كه نام فرشته اي كه در «صور» مي دمد «اسرافيل» است. امام سجّاد(ع) می فرماید: «خداوند به اسرافيل امر مى كند تا به دنيا فرود آيد و صور با اوست ... و در آن مى دمد». به تعبير بعضى از روايات اسرافيل مقرب ترين فرشته خداست و نخستين فرشته اى بود كه براى آدم سجده كرد. اصولا بودن نفخه مرگ و حيات در دست اسرافيل، نشانه عظمت مقام اين فرشته الهي است.
پیامبر(ص) در حدیثی به ترسیم صور پرداخته و مى فرماید: «صور، شاخى است از نور که در آن سوراخ هائى به عدد ارواح بندگان است!». در حقیقت صور فریادی عظیم و برتر از امواج نور است. امروزه این موضوع تعجبى ندارد، چرا که بسیار شنیده ایم، موج انفجار گوش ها را کر، بدن ها را متلاشى، و حتى خانه ها را ویران مى سازد، بنابراین جاى تعجب نیست که امواجى هم در نقطه مقابل آن، بیدارکننده و احیاگر باشد، هر چند تصور آن، امروز براى ما ممکن نیست.
امام علي(ع) درباره حوادث مربوط به نفخ صور اوّل می فرماید: «در آن هنگام قلب ها از كار افتاده و زبان ها بند مى آيد، كوه ها فرو ريخته و سنگ ها همچون سرابى لرزان به نظر مى آيد گويى هرگز كوهى نبوده». حضرت درباره نفخ صور دوم و زنده شدن مردگان و برپایی قیامت می فرماید: «در آن روز نه شفيعى است كه شفاعت كند و نه دوستى كه سودى بخشد و نه عذرى كه عذاب را برطرف سازد». البته عدم پذيرش معذرت، مخصوص كسانى است كه با اعمال خود پل هاى ارتباطى شفاعت را كه پشت سرشان بوده ويران كرده اند؛ ولى آنان كه راه شفاعت را باز گذاشته اند، مشمول آن خواهند شد.
از آيات قرآن استفاده مى شود كه دو بار در صور دميده مى شود: يك بار در پايان جهان كه همه خلايق مى ميرند و اين نفخه مرگ است و بار ديگر در آستانه رستاخيز كه همه مردگان زنده مى شوند و اين نفخه حيات است. در حقيقت توقف اين جهان و آغاز حركت جهان ديگر، تشبيه به توقف و حركت لشكرها و قافله ها شده كه با صداى شيپور يا صداى بلند ديگري همگى از راه رفتن باز مى ايستند و با صداى ديگرى به پا مى خيزند و حركت مى كنند.
در «قرآن» علاوه بر واژه «نفخ صور» از واژه «نَقْر في الناقور» نيز استفاده شده است. «نقر» در اصل به معناى كوبيدن چيزى است و «منقار» به وسيله كوبيدن گفته مي شود و از آنجا كه كوبيدن همراه با صداست گاه اين واژه به معناى ايجاد صدا يا سبب آن - كه دميدن در شيپور است - آمده و لذا گروهى آيه را مستقيماً به معناى «نفخ در صور» تفسير كرده اند. اين احتمال نيز وجود دارد كه تعبير به نقر به خاطر آن است كه صداى شيپورِ رستاخيز آن قدر عظيم است كه گويى گوش را سوراخ مى كند و در مغز فرو مى رود!
رسول اللهِ(صلى الله عليه وآله)
أعطُوا الأجيرَ أجرَهُ قَبلَ أَنْ يَجِفَّ عَرَقُهُ، وأعْلِمْهُ اَجرَهُ وَ هُوَ في عملِهِ
مزد کارگر را بدهيد پيش از آن که عرقش خشک شود و در همان حال کار، مزدش را برايش مشخص کنيد
ميزان الحکمه، جلد 1، ص 40