حضرت علی(ع) در موارد متعددی راجع به موضوع امامت شان صراحتا بیاناتی را فرموده اند. بخشی از صریح ترین این بیانات، احتجاجات آن حضرت به آیه 55 سوره مائده است. ایشان بارها با استدلال به این آیه از شایستگی خود در امامت معنوی و زعامت سیاسی جامعه سخن گفتند؛ مواردی مانند: در گفت وگویی با خلیفه اول، در شورای شش نفره بعد از مرگ خلیفه دوم و در مجلسی که در زمان خلیفه سوم با حضور چهره های شاخص منعقد شده بود، که حتی در مورد اخیر صراحتا به واقعه غدیر نیز اشاره کرده اند.

از آن گذشته ایشان در یکی از مهم ترین خطبه های خود که به خطبه «شقشقیه» نیز شناخته می شود صریحا حقانیت خود در خلافت و غصب این حق توسط دیگران صحبت می کنند و می فرمایند که فلان شخص جامۀ خلافت را بر تن کرد در حالى که مى دانست جایگاه من در حکومت اسلامى چون محور سنگ هاى آسیاب است او مى دانست که سیل علوم از دامن کوهسار من جارى است و مرغان دور پرواز اندیشه ها به بلنداى ارزش من نتوانند پرواز کرد.

کوفه، از مراکز شیعه در طول حکومت بنی امیه بود و از شيعيان و گروهي با افکار خارجی، تشكيل شده بود. گروهی دیگر با عنوان «اشراف»، کم و بیش با بنی امیه هم‌داستان بودند. به گواه تاريخ، مردم عراق تنها با شمشیر رام می‌شدند و استبداد حكامي مثل زیاد، عبیدالله و یا حجاج، شاهدي بر این موضوع است. تشبيه مردم كوفه به زن حامله ‌که پس از تحمل درد دوران حمل، بچه‌ش را سقط می‌کند و شتران بی‌سرپرست که از یک سو گرد هم آمده و از سوی دیگر پراکنده ‌مي‌شوند از سوي امام علي(ع) قابل تأمل است.
اصولا مردم عراق روحیه خود را در برخورد با حکام در طول صد سال نشان دادند. غروری که این مردم در طی سال‌های فتح ایران به دست آورده بودند، سبب شده بود تا بر مدینه پیامبر مسلط باشند و هرگاه عزل حاکمی را می‌خواستند، حتی عمر را بر آن می‌داشتند تا حاکم مورد نظر را خلع کند. از اين رو چهره‌هایی که اهل حیله و نیرنگ نبودند، مغلوب به نظر می‌آمدند. عمار بن یاسر به عنوان یک انسان پاک و سعد بن ابی وقاص به عنوان یک شخصیت غیر سیاسی، از افرادی بودند که نتوانستند در کوفه دوام بیاورند؛ اما مغیرة بن شعبة به عنوان یک فاجر قدرتمند (آن چنان که عمر او را توصیف کرد) توانست تا مدتها بر کوفه حکم براند.

ابن قتيبه از سعد نقل مي کند: على(ع) در نيکى‏ هايمان با ما شريک بود ولى ما با او در نيکى‏ هايش شريک نبودیم و ما به نيکى مى ‏دانستيم که او سزاوارترين فرد نسبت به کار خلافت است. عامر ابن سعد ابی وقاص، از پدرش نقل می کنند: که در حضور معاويه، سه فضليت والاي علی(ع)، یعنی؛ حديث منزلت، مقام علي(ع) در جنگ خيبر و جان نبي بودن در ماجراي مباهله را برای معاویه بیان کرده است.

سعد بن ابی وقاص در زمان خلافت امام على(ع)، با امام بیعت نکرد و مولا را یارى نرساند. با این حال، او به هنگام پادشاهى معاویه در حضور وى على(ع) را ستود و شایستگى هاى مولا را برشمرد. که این کار بر معاویه گران آمد و او را دشنام داد و گفت: اگر بر این همه معترفى پس چرا او را یارى نکردى؟ و او به کوتاهى اش درباره على(ع) در بیعت نکردن با ایشان و عدم همراهى وى، اعتراف کرد.

در منابع تاریخى اهل سنّت آمده که معاویه براى پایه گذارى خلافت یزید، مانعى مقاومتر از حسن بن على(ع) و سعد بن ابی وقاص در پیش پاى خود ندید، لذا دسیسه سم دادن آن‏ها را به اجرا درآورد که منجر به وفات هر دو شد. براى مسموم کردن حسن بن على(ع) پیامى به دختر اشعث همسر امام حسن(ع) فرستاد که به پاداش مسموم کردن آن حضرت تو را به ازدواج یزید در خواهم آورد.

سعد بن ابي ‏وقاص چهار فضيلت درباره امام علي(ع) نقل مي كند: 1- پيامبر(ص) به امام علي(ع) مأموريت داد تا سوره برائت را كه خود به ابوبكر داده بود بگيرد و براي مردم مكه بخواند. 2- به فرمان خدا، همه درهاي خانه هاي مسلمانان به جز خانه امام علي(ع) به روي مسجد بسته شد. 3- پس از شكست ابوبكر و عمر در تصرف خيبر، پيامبر با انتخاب علي(ع) به فرماندهي سپاه، يهوديان خيبر را شكست داد. 4- در جريان جنگ تبوك، پيامبر(ص) در پاسخ به علت ماندن امام در مدينه، فرمودند: «منزلت تو نسبت به من مانند منزلت هارون به موسي است».

پیامبر(ص) در آخرین روزهای عمر شریف خود اسامه را به فرماندهی سپاه مسلمانان برای جنگ با رومیان منصوب کرد و پرچم فرماندهی را به او داد و همه بزرگان مهاجر و انصار نیز در لشکر او حاضر شدند. وقتی زمزمه اعتراض برخی از اصحاب به خاطر جوانی اسامه به گوش ایشان رسید، با اینکه بسیار مریض بودند در مسجد حاضر شدند و ضمن ایراد خطبه ای همگان را به اطاعت از او فراخواندند. پیامبر(ص) تا آخرین لحظات زندگی با برکت شان توصیه می کردند که لشکر اسامه ماموریت خود را به انجام برساند.

عده اى از صحابه و تابعین نزول آیه تطهیر را در شأن اصحاب کساء دانسته اند، از جمله:حسن بن على(ع)، سعد بن ابی وقاص، ابن عباس، واثلة بن اصقع، على بن الحسین(ع) و ام سلمه.

این حدیث شریف را تعداد زیادى از صحابه نقل کرده اند، مانند: امام على(ع)، سعد بن ابی وقّاص، معاویة بن ابى سفیان، حبشى بن جناده، جابر بن عبدالله انصارى، ابوسعید خدرى، سعد بن مالک، اسماء بنت عمیس، عبدالله بن عمر، ابن ابى لیلى، مالک بن حویرث، عمر بن خطّاب، عبدالله بن عباس، امّ سلمه، عبدالله بن مسعود، انس بن مالک، زید بن ارقم، ابوایوب انصارى، ابو برده، جابر بن سمره، براء بن عازب، ابوهریره دوسى، زید بن ابى اوفى، نبیط بن شریط، فاطمه دختر حمزه، و دیگران.

سعد ابی وقاص که نام اصلی او مالک ابن وهیب بن عبد مناف و کنیه وی ابو اسحاق، و مادرش حمنة دختر سفیان بن امیة است؛ از پیشگامان مسلمانان است که در هفده سالگى مسلمان شد و در جنگهای بدر، احد، خندق، حدیبیه، خیبر و فتح مکه حضور داشت. اهل سنت او را جزء ده تن از اعضای عشره مبشره می دانند. ولی در دوران خلفات عثمان به دنیا پرستی و مال اندوزی روی آورد؛ و همین باعث شد که با علی(ع) بیعت نکند. سعد در سال 55 درگذشت و مروان بن حکم بر او نماز گزارد و در مدینه دفن شد.