اولا: از روایات استفاده مى شود که خلافت رسول خدا(ص)، امرى الهى است که زمام آن بالاصاله به مردم واگذار نشده است؛ رسول خدا(ص) به صراحت در برابر کسانی که تقاضای سهم و جانشینی در حکومت داشتند، فرموده است: «إنَّ الْمُلْكَ لله، يَجْعَلُهُ‏ حَيْثُ‏ يَشَاء» و فرموده: «الْأَمْرُ إلَى اللَّهِ، يَضَعُهُ حَيْثُ يَشَاءُ». با وجود نص الهی پیامبر(ص) بر خلافت امام علی(ع)، انتخاب ابوبکر اجتهاد در برابر نص است؛ این در حالی است که آیات قرآن به صراحت از واجب الاطاعه بودن دستورات پیامبر خبر می دهند: «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِي‏ الْأَمْرِ مِنْكُمْ‏».
ثانیا: ابوبکر هرگز با اجماع صحابه و در یک روند دمکراتیک انتخاب نشد، بلکه در زمان انتخاب او بسیاری از صحابه حضور نداشتند؛ بسیارى از اصحاب به دستور پیامبر(ص) در سپاه اسامه بوده؛ برخی خبر وفات پیامبر(ص) را دریافت نکرده بودند؛ از انصار کسى جز رهبرانشان حضور نداشت؛ از مهاجرین جز سه یا چهار نفر در سقیفه حضور نداشتند و افراد سرشناسی مانند: امام على(ع)، ابن عباس، مقداد، سلمان، ابوذر، عمار، مشغول تجهیز و دفن پیامبر(ص) بودند. علاوه بر آن بسیاری از بزرگان صحابه، در موارد گوناگون مخالفت خود را با این خلافت اعلام کردند. ضمن اینکه توجه به نقش قبیله بنی اسلم و استفاده از آنها برای فشار آوردن به مردم مدینه برای بیعت اجباری، دموکراتیک بودن این خلافت را زیر سؤال می برد.

کوفه، از مراکز شیعه در طول حکومت بنی امیه بود و از شيعيان و گروهي با افکار خارجی، تشكيل شده بود. گروهی دیگر با عنوان «اشراف»، کم و بیش با بنی امیه هم‌داستان بودند. به گواه تاريخ، مردم عراق تنها با شمشیر رام می‌شدند و استبداد حكامي مثل زیاد، عبیدالله و یا حجاج، شاهدي بر این موضوع است. تشبيه مردم كوفه به زن حامله ‌که پس از تحمل درد دوران حمل، بچه‌ش را سقط می‌کند و شتران بی‌سرپرست که از یک سو گرد هم آمده و از سوی دیگر پراکنده ‌مي‌شوند از سوي امام علي(ع) قابل تأمل است.
اصولا مردم عراق روحیه خود را در برخورد با حکام در طول صد سال نشان دادند. غروری که این مردم در طی سال‌های فتح ایران به دست آورده بودند، سبب شده بود تا بر مدینه پیامبر مسلط باشند و هرگاه عزل حاکمی را می‌خواستند، حتی عمر را بر آن می‌داشتند تا حاکم مورد نظر را خلع کند. از اين رو چهره‌هایی که اهل حیله و نیرنگ نبودند، مغلوب به نظر می‌آمدند. عمار بن یاسر به عنوان یک انسان پاک و سعد بن ابی وقاص به عنوان یک شخصیت غیر سیاسی، از افرادی بودند که نتوانستند در کوفه دوام بیاورند؛ اما مغیرة بن شعبة به عنوان یک فاجر قدرتمند (آن چنان که عمر او را توصیف کرد) توانست تا مدتها بر کوفه حکم براند.

جمعى از ثروتمندان و اشراف عرب، به پیامبر(ص) گفتند: اگر افرادی مثل سلمان، ابوذرو... را که بوى آنها مشام انسان را آزار مى دهد، از خود دور سازى، نزد تو خواهیم آمد. آيات فوق نازل شد و به پيامبر(ص) دستور داد كه هرگز تسليم اين سخنان فريبنده تو خالى نشود.

امام حسین(ع) برای گروهی از بزرگان بصره نامه ای نوشت و در آن با یادآوری جایگاه خود و بدعت پدید آمده در اسلام، آنها را به قیام فراخواند و با تأکید بر قرآن و سنت رسول خدا(ص) به عنوان چارچوب حرکت اصلاح طلبانه خود، فرمود که اگر او را یاری کنند، به راه راست هدایت شان می کند.

واژه «اُمّى» درباره پیامبر(ص)، می تواند اشاره به سه مفهوم باشد: «درس نخوانده»، «از ميان امت برخاسته» و «در شهر مكه تولد يافته».

بر اساس خطبه نهج البلاغه و کتب تاریخی، امام علی(ع) همانند زمان پیامبر(ص) بیت المال را بصورت مساوی تقسیم می کردند. این شیوه ظاهرا در عصر خلیفه اول نیز ادامه داشته اما خلیفه دوم تفاوت ها و تبغیض هایی را بنیان نهاد و پیشگامان در اسلام و مهاجران را بر انصار برتری داد تا آن که تبعیض ها در عصر عثمان به اوج خود رسید که سبب نارضایتی مردم گردید.

زن و مردى از یهود خیبر مرتکب زناى محصنه شدند، با وجود حکم سنگسار در تورات، چون آنها از طبقه اشراف بودند، از اجراى این دستور سر باز زده و به امید مجازات خفیف تر، به پیامبر(ص) مراجعه کردند. ایشان آیات مربوطه را که آنها در صدد مخفی کردن آن بودند، برای آنها آشکار نمود ولی باز قبول نکرده و خشمناک شدند؛ لذا این آیه درباره وضع آنها نازل گردید.

پیامبر(ص) برای دعوت مردم به طائف رفت، ولی اشراف طائف او را تکذیب و اذیت کردند. پیامبر(ص) در بازگشت، مشغول تلاوت قرآن یا نماز شد. گروهى از جنّ صداى تلاوت قرآن و نماز حضرت را شنیدند و ایمان آوردند. یا اینکه پیامبر(ص) شبى در مکه نبود، عبدالله بن مسعود می گوید: ترسیدیم پیامبر(ص) را کشته باشند، به جستجوى حضرت رفتیم، دیدیم که از سوى کوه حرا مى آید گفتیم  کجا بودى؟ فرمود: دعوت کننده اى از سوى جنّ به سراغ من آمد، رفتم قرآن براى آنها بخوانم.

یکى از اشرافِ یهود که داراى همسر بود، با زن شوهردارى از بزرگان یهود زنا کرد.  آنها حکم این مساله را از پیامبر(ص) پرسیدند و حکم سنگسار نازل شد، ولى آنها آن را نپذیرفتند. پیامبر(ص) فرمود: این همان حکمى است که در تورات  آمده.  پیامبر(ص) از وجود حکم سنگسار در تورات از ابن صوریا که عالم آنها بود پرسید. او گفت: چنین حکمى در تورات آمده است ولی این حکم در مورد افراد عادی اجرا می شود. بعد پیامبر(ص) فرمود: آن مرد و زن را سنگسار کنند.

جمعى از بزرگان یهود از روی توطئه به پیامبر(ص) گفتند: اگر ما دانشمندان و اشراف یهود از تو پیروى کنیم، سایر یهودیان به ما اقتدا مى کنند، ولى نزاعى در میان ما و جمعیتى است، اگر در این نزاع به نفع ما داورى کنى ما به تو ایمان خواهیم آورد. پیامبر(ص) از چنین قضاوتى خوددارى کرد و آیه فوق نازل شد.