اولین اقدام امام حسين(ع) در پاسخ به نامه های کوفیان، فرستادن مسلم به کوفه بود. امام او را مورد خطاب قرار داد و فرمود: «اگر مشاهده کردی که مردم یکپارچه متمایل به بیعت من هستند، بسرعت خبر آن را به من برسان تا من بر حسب آن عمل کنم». مسلم که در حدود چهل سال داشته، از میان خود اهل بیت برای چنین امر مهمّی به کوفه فرستاده شد. مسلم پس از ورود به کوفه به منزل مختار رفت و شروع به گرفتن بیعت کرد. در مدّت سی و پنج روز حدود هجده هزار نفر با او بیعت کردند. جاسوسان بنی امیّه در نامه‌ای به یزید نوشتند: اگر نیاز به کوفه دارد، درباره آن هر چه زودتر تصمیم مناسبی بگیرد. مسلم مشغول جمع‌آوری نیرو و سلاح بود كه یزید، ابن زیاد را برای کوفه برگزید و او با تهدید، كوفيان را سرکوب و با گماشتن جاسوس، به محلّ اختفای مسلم دست يافت و او را دستگير و به شهادت رساند.

کوفه، از مراکز شیعه در طول حکومت بنی امیه بود و از شيعيان و گروهي با افکار خارجی، تشكيل شده بود. گروهی دیگر با عنوان «اشراف»، کم و بیش با بنی امیه هم‌داستان بودند. به گواه تاريخ، مردم عراق تنها با شمشیر رام می‌شدند و استبداد حكامي مثل زیاد، عبیدالله و یا حجاج، شاهدي بر این موضوع است. تشبيه مردم كوفه به زن حامله ‌که پس از تحمل درد دوران حمل، بچه‌ش را سقط می‌کند و شتران بی‌سرپرست که از یک سو گرد هم آمده و از سوی دیگر پراکنده ‌مي‌شوند از سوي امام علي(ع) قابل تأمل است.
اصولا مردم عراق روحیه خود را در برخورد با حکام در طول صد سال نشان دادند. غروری که این مردم در طی سال‌های فتح ایران به دست آورده بودند، سبب شده بود تا بر مدینه پیامبر مسلط باشند و هرگاه عزل حاکمی را می‌خواستند، حتی عمر را بر آن می‌داشتند تا حاکم مورد نظر را خلع کند. از اين رو چهره‌هایی که اهل حیله و نیرنگ نبودند، مغلوب به نظر می‌آمدند. عمار بن یاسر به عنوان یک انسان پاک و سعد بن ابی وقاص به عنوان یک شخصیت غیر سیاسی، از افرادی بودند که نتوانستند در کوفه دوام بیاورند؛ اما مغیرة بن شعبة به عنوان یک فاجر قدرتمند (آن چنان که عمر او را توصیف کرد) توانست تا مدتها بر کوفه حکم براند.

مسلم بن عوسجه از یاران با وفا و شجاع امام حسین(ع) بود و در کوفه سکونت داشت. او از جمله كسانى بود كه براى امام حسين(ع) نامه نوشته و آن حضرت را به كوفه دعوت نموده بود. او پس از ورود ابن زياد به كوفه و شهادت مسلم بن عقيل به همراه اهل و عيالش از كوفه خارج شد و به آن حضرت پيوست و تا آخرين قطره خون خود وفادار ماند.  مسلم در آخرین لحظه های عمرش به جناب حبیب بن مظاهر این گونه وصیت کرد: وصيت من اين است كه تا آخرين قطره خون از پيشواى خود دفاع كنى.

محمد حنفیه با اجازه امام حسین(علیه السلام)، به جهت پشتیبانی از ایشان در این قیام و رساندن اخبار مدینه به امام(ع)، در مدینه ماند.

امام حسین(ع) برای این که فقط یاران مخلص، همراه ایشان باشند، اقداماتی انجام دادند، از جمله ضمن خطبه ای که قبل از حرکت از مکه به سوی عراق ایراد فرمودند، درباره مرگ و لقاء خداوند سخن گفتند و فرمودند: «هر کس آماده است خون خود را در راه ما نثار کند و خود را آماده لقاى خداوند سازد، با ما رهسپار شود». همچنین در یکی از منزلگاه پس از اعلام خبر کشته شدن مسلم و هانی و عبدالله بن یقطر بیعت را از همراهان خود برداشتند، در نتیجه همه جز همان عدّه از یاران آن حضرت که از مدینه با او همراه بودند، رفتند.

بر اساس شواهد تاریخی، «مسلم بن عقیل» در لحظه آخر از «ترور» و قتل «ابن زیاد» خودداری کرد و دلیلش این بود که پیامبر(ص) از حیله و مکر نهی کرده بود و اینکه «ترور» با سیره مسلم سازگاری نداشت.
از سویی مسلم وظیفه داشت از مردم «کوفه» برای حضرت بیعت بگیرد و ...، در این حال «ترور» ابن زیاد سبب خروج مسلم از حیطه وظایفش می شد.
از سوی دیگر مسلم وظیفه اش بیداری مردم بود و این هدف با قتل و «ترور» حاصل نمی شد.
در نهایت اینکه ابن زیاد در پناه «هانی بن عروه» بود؛ و اسلام در این شرایط از «ترور» و قتل نهی می کند، گرچه شخصی فاجر و فاسق باشد.

فرزندان امیرالمومنین(ع) که در کربلاء به شهادت رسیدند به جز امام حسین(ع) و حضرت ابوالفضل(ع) از این قرارند: 1- عبدالله بن على(ع). 2- عثمان بن على(ع). 3- جعفر بن على(ع). 4- ابوبكر بن على(ع).

عبدالله بن حسن کوچکترین فرزند امام مجتبی(ع) بود که در واقعه عاشورا یازده سال سن داشت. وی وقتی حضرت اباعبدالله(ع) را در قتلگاه دید که از هر طرف در محاصره سپاه کوفه است، خود را به عموی خود رساند و دست خود را مانع برخورد ضربه شمشیر یکی از قاتلان امام حسین(ع) کرد و دستش قطع شد و همان جا در آغوش سیدالشهدا  با تیر حرمله به شهادت رسید.

یاران امام حسین(ع) از شهادت شان مطلع بودند زیرا چندین و چند بار و در منزلگاه های مختلف، حضرت سیدالشهداء – به منظور آگاه سازی و مشخص شدن یاران مخلص از منافقینی که به خاطر مقاصد دنیوی همراه ایشان شده بودند – خطرات این راه را بیان کرده و همواره می فرمود هر کس خود را برای تیزی نیزه ها و زخم شمشیرها و  نثار خونش آماده ساخته با ما همراه شود. امام حتی بعد از رسیدن خبر بیعت شکنی کوفیان، بیعت خود را از همراهان خود برداشت و تا  این که در این آزمون سخت، فقط انسان های مخلص ماندند.

 حجاج بن مسروق، از اصحاب اميرالمؤمنين(ع) و ساكن كوفه بود. هنگامى كه شنيد امام حسین(ع) به سوى كربلا در حركت است، خود به استقبال امام از كوفه خارج شد و در بين راه به آن حضرت ملحق شد. او در روز عاشورا پس از نبردى سنگين به افتخار شهادت نايل آمد.