اولا خواب اصحاب کهف خوابی معجزه آسا بود که نباید با خواب های معمولی قیاس شود و از آیات قرآن نیز برمی آید که خواب آنها متفاوت با خواب های معمولی بود. ثانیا اراده خداوند فقط به اموری محدود می شود که ذاتا و عقلا محال باشند(مانند اجتماع نقیضین یا ضدین و مانند آن) نه اموری که در ظاهر و در قیاس با دانش محدود ما ناممکن به نظر آیند و از آنجا که در علوم تجربی و زیستی ثابت شده که خواب های طولانی مدت با توضیحاتی چون زمستان خوابی یا انجماد و به حداقل رساندن میزان نیاز بدن به سوخت و ساز و انرژی، اموری قابل حصول و ممکن هستند، هیچ اشکالی ندارد که اراده خداوند متعال به پدید آمدن چنین خوابی تعلق گرفته باشد.

آيات و روايات، گوشه گيرى را در شرايطی خاص توصيه می کنند؛ مانند: اصحاب کهف، که برای حفظ جانشان، مأمور به عزلت شدند. همچنین افرادی که در برابر مظاهر فساد بسيار آسيب پذير و ضعيف اند، به آنان توصيه شده كمتر در اجتماعات ظاهر شوند. حتی انسان هاى اجتماعى نيز براى انس با پروردگار ساعت يا ساعاتى از روز را بايد خلوت کنند و به خويشتن پردازند. جدايى و قهر كردن از مردمى كه راه فساد را لجوجانه مى پيمايند، نیز يكى از طرق مبارزه منفى با مفاسد است، شاید آنها تكان بخورند و به خويش آيند.

اولا: این مسئله، موضوعى فقهى است و ربطى به عقاید ندارد؛ لذا نمى توان هیچ یک از دو طرف را که قائل به جواز یا عدم جواز باشند، به کفر و فسق نسبت دهیم. ثانیا: قرآن کریم بازگو مى کند که وقتی مردم قبور اصحاب کهف را پیدا کردند، مؤمنین آنها براى تبرک جستن به مقبره آن یکتاپرستان، گفتند این قبور را مسجد قرار دهیم. قرآن کریم این پیشنهاد را نقل مى کند، بى آنکه آن را نقد یا ردّ کند و این مى رساند که چنین کارى نزد خداوند مقبول بوده است.

ماجرای «اصحاب کهف» دلیل بسیار خوبی بر «معاد» می باشد. خلاصه ماجرا بدین شرح است: دقيانوس پادشاه ستمگر و بت پرستی بود، برخي از وزرائش كه از بي اعتباري بت پرستي مطمئن شده بودند براي آزادي از چنگال اين آيين خرافي مقام خود را رها كرده و پنهاني از شهر بيرون زدند و در غاري به خواب طولاني رفتند. سالها بعد که از خواب بيدار شدند و يك نفرشان را براي تهيه آذوقه به شهر فرستادند مردم متوجه شدند و به سراغشان آمدند؛ اما آنها به غار برگشتند و برای همیشه از دنیا رفتند و مردم در آنجا به احترام آنها معبدى بنا كردند.

ماجراي «اصحاب كهف» سالها بعد از ميلاد حضرت مسيح(ع) اتفاق افتاده است. بنابراين در كتابهاي تورات و انجيل سخني از آن نيامده است؛ اما در كتابهاي تاريخي به تفصيل آمده است. اين ماجرا، بازتاب وسيعى در تواريخ اسلامى و ادبيات شرقى و غربى پيدا كرده و حتى در آثار ادبى «روس» و «حبشه» اشاراتى به اين داستان شده است.

در سوره «شمس» به روح آدمی و خالق روح سوگند یاد می شود و سوگند دلالت بر اهمیت موضوع دارد. همچنین قرآن در ترسیم جایگاه «روح»، بر الهام فجور و تقوا(درک حسن و قبح) تکیه کرده، زیرا در سرنوشت انسان بسیار موثر است. همچنین پیامبر(ص) در پاسخ به مشرکانی که از حقیقت «روح» سوال کردند، می فرماید: «به آنها بگو روح از فرمان پروردگار من است». در واقع اين پاسخ سربسته، اشاره‌ اى پر معنى به اسرارآميز بودن «روح» است. سپس در بیان علت این پاسخ کوتاه مى فرماید: «جز اندكى از علم و دانش به شما داده نشده است».

برخی نكات سازنده‏ى این داستان عبارتند از:1- شکستن سدّ تقلید و جدا شدن از هم رنگى با محیط فاسد. 2- هجرت از محیط هاى آلوده. 3- جواز تقیّه. 4- عدم تفاوت در میان انسان ها در مسیر اللّه. 5- امدادهاى شگفت آور الهى به هنگام بروز بحران ها. 6- ضرورت پاکى تغذیه حتى در سخت ترین شرائط. 7- لزوم تکیه بر مشیت خدا، و استمداد از لطف او و گفتن ان شاء اللّه در کارها. 8- لزوم بحث منطقى در برخورد با مخالفان. 9- امکان معاد جسمانى. 10- جوانى همان رعایت اصول جوانمردى است.

داستان اصحاب کهف در میان دانشمندان یهودی و مسیحی مشهور بوده و خواب طولانى آنها نیز از نظرعلمى مقبول است؛ زیرا طول عمر موجود زنده میزان ثابتی ندارد و با تغییر شرایط زندگی قابل کم و زیاد شدن است. ضمن اینکه با متوقف ساختن یا کُند کردن حیات مصرف غذاى بدن تقریباً به صفر مى رسد و بدن مى تواند سال هاى طولانی زندگى کند و نمونه آن در زمستانخوابی و دفن مرتاضان و... قابل مشاهده است.  جنبه اعجاز خواب اصحاب کهف نیز مورد تایید قرآن است.

اصحاب کهف جمعیتى با ایمان و خداپرست بودند که در زمان پادشاهی جبار که مردم را به پرستش بت ها دعوت مى کرد، زندگی می کردند. آنها در اعتراض به این کار از شهر بیرون آمدند و در مسیر راه به چوپانى برخورد کردند و تصمیم گرفتند به همراه او و سگش در غاری استراحت کنند، خداوند خواب طولانی بر آنها چیره کرد. بعد از بیدار شدن از مقدار خوابشان از یکدیگرسوال کردند. آنها یک نفر را برای تهیه غذا به شهر فرستادند و مشخص شد خواب طولانی داشته اند.

سوره کهف بعد از بیان مبدأ و معاد و بشارت و انذار، به داستان اصحاب کهف اشاره می کند و این مطلب را می فهماند که یک اقلیت در برابر یک اکثریت، هر چند ظاهراً قوى، نباید تسلیم گردد. در ادامه داستان دو نفر آمده، که یکى ثروتمند اما بى ایمان و دیگرى فقیر اما مؤمن بود و هرگز عزت و شرف خود را در برابر آن فرد بى ایمان از دست نداد. سپس به داستان موسى و خضر(ع) اشاره مى کند. در پایان هم ماجراى «ذو القرنین» را شرح مى دهد.