منظور از تضيمن رزق از سوى خداوند و تكفل و تعهد و تقسيم آن، فراهم آوردن زمينه ها است که برخی از این زمينه ها در خارج از وجود انسان و برخی دیگر در درون وجود او است كه هرگاه دست به دست هم دهند انسان سهم خود را از روزى دريافت مى كند.
بعد از فراهم آمدن آن زمینه ها، تلاش و كوشش انسان شرط تحقق و به فعليت رسیدن آن زمينه ها است؛ بنابراين حكمت خدا ايجاب مى كند كه هركس تلاش و كوشش و اخلاص و فداكارى بيشترى داشته باشد روزى اش گسترده تر گردد. چرا که خداوند متعال اراده اش را - از جمله اراده اش را در روزی دادن مخلوقات - در قالب نظام متشکل از شبکه های گسترده علت و معلولی عملی می کند.
مواردى نیز از فقر و بی عدالتی در طول تاریخ وجود دارند که سبب آن نه تنبلی و تن پروری و عدم نشاط شخص و جامعه، بلکه نتیجه ظلم و تحمیل استعمارگران و استثمارکنندگان فردی یا گروهی بوده است. به تعبير ديگر علاوه بر مسأله تلاش و كوشش، وجود عدالت اجتماعى نيز شرط تقسيم عادلانه روزى ها است.

در سریع الحساب بودن خداوند جای تردیدی نیست. آیات و روایات متعددی بر این امر اذعان دارند. آنچه درباره معطل ماندن بندگان در قیامت مطرح است، مربوط به حال گناهکاران است.

از مجموع روایات روشن می شود که معطّلی افراد و طولانی بودن روز قیامت و مواقف آن به وضعیّت عقیده و عملکرد خود انسان ها بستگی دارد و بر مؤمنان و پارسایان آسان و در عین حال زودگذر و آنی خواهد بود؛ اما مسلمانان گناهکار باید مسیر منازل قیامت را به مدت طولانی طی کنند تا بسیاری از سختی ها و عذاب هایی که در مدت حسابرسی قیامت برآنها وارد می شود کفاره گناهان آنها شده و سرانجام پاک شده و بهشتی شوند.

علاوه بر آن محاسبات افراد پرمسؤوليت و برخودار نیز در روز قیامت طولانى مى شود تا آنها در برابر سؤالاتى كه نسبت به اعمال آنها مى شود جوابگويى كنند؛ يعنى سنگينى بار مسئوليت و لزوم جواب گويى و اتمام حجت زمان دادگاه آنها را طولانى مى كند.

امام صادق(ع) داستاني را از پدرانش درباره امام علي(ع) نقل مي كند كه ايشان در باغ فدك مشغول كار بودند كه زني زيباروي به نزدش آمد و به حضرت گفت: آيا نمي خواهي تو را و فرزندانت را تا آخر عمر ثروتمند و بي نياز كنم؟ سپس از امام درخواست كرد كه آيا با من ازدواج مي كني؟ امام در ابتدا فرمود: بگو چه كسي هستي تا به خواستگاريت بيايم؟ وقتي آن زن خود را معرفي كرد و گفت: من دنيا هستم، حضرت فرمود: برو همسر ديگري اختيار كن. سپس امام اشعاري را با خود سرود و زمزمه كرد.

یکی از اسباب «تکبّر»، داشتن مال و ثروت فراوان است که غالباً در ميان پادشاهان و ثروتمندان دیده می شود. این افراد غالباً از امکانات دنیوی استفاده می کنند تا افرادِ فاقدِ این امور را تحقیر كنند. از نمونه های قرآني این نوع تکبر، داستان قارون است که برای برتری جویی بر بنی اسرائیل ثروت خود را به نمايش گذاشت و سرانجام به فرمان خدا با تمام ثروت هایش در زمین فرو رفت و نابود شد.

در سوره «توبه» سرنوشت فرد بخيلى از انصار به نام «ثعلبة بن حاطب» در عصر رسول خدا(ص) آمده که به اصرار زياد و به برکت دعای پیامبر(ص) صاحب ثروت فراوانی شد؛ اما هنگامی که آیه زکات نازل شد، پيمان خود را با خدا و پيامبرش فراموش كرد و در مقابل دادن زكات ايستاد و حتّى به حالت كنايه آميزي بر آيين اسلام و قانون زكات خرده گرفت و آن را شبيه جزيه اهل كتاب شمرد. او با اين كارش در صف منافقان قرار گرفت و همه مسلمين نيز او را از جامعه اسلامى طرد كردند.

خداوند بخيلانى را كه نه تنها خود بخيلند، بلكه ديگران را نيز به «بُخل» دعوت مى كنند، مورد نكوهش قرار داده است؛ زيرا آنها به عنوان مصداق روشنى از «مختال فخور» مى باشند و در چندين آيه از قرآن تصريح شده است كه خداوند «مختال فخور» را دوست ندارد.

سوره کهف بعد از بیان مبدأ و معاد و بشارت و انذار، به داستان اصحاب کهف اشاره می کند و این مطلب را می فهماند که یک اقلیت در برابر یک اکثریت، هر چند ظاهراً قوى، نباید تسلیم گردد. در ادامه داستان دو نفر آمده، که یکى ثروتمند اما بى ایمان و دیگرى فقیر اما مؤمن بود و هرگز عزت و شرف خود را در برابر آن فرد بى ایمان از دست نداد. سپس به داستان موسى و خضر(ع) اشاره مى کند. در پایان هم ماجراى «ذو القرنین» را شرح مى دهد.

پدران و مادران باید توجّه کنند که مسأله انتخاب همسر همه اش منطق و استدلال نیست، بلکه عامل اصلى این انتخاب غالباً ذوق است و مسلّماً ذوق افراد - حتى دو برادر - با هم تفاوت بسیار دارد. از طرفى «جوانان» نیز باید بدانند که غالباً شور و عشق جوانى پرده ضخیمى روى چشم انسان مى اندازد، و در آن حال جز «خوبى» چیزى نمى بینند. و تمام «عیوب» را فراموش مى کنند. این پدران و مادران دلسوز که سرد و گرم روزگار چشیده اند و دوستان مطّلع هستند که می توانند با کمک هاى فکرى خود آنان را در این انتخاب بزرگ یارى نمایند.

علم سرچشمه پيشرفت هاى مادى است. وقتی در سوره «قصص» قارون ثروت به دست آمده خود را ناشی از دانش خود می داند، قرآن ادعاى او را نفى نمى کند؛ بلکه می فرماید: «آیا او نمى دانست که خداوند از میان اقوام پیشین کسانى را هلاک کرد که نیرومندتر و ثروتمندتر از او بودند؟!». اما مسلّماً این ادعاى قارون مانع از آن نبود که ثروت خویش را در طریق منافع مردم به کار گیرد، زیرا یک انسان هر قدر آگاه و با استعداد باشد باز به تنهایى نمى تواند ثروت زیادى به دست آورد.

خداوند در آیه279 سوره بقره، ذیل بحث ربا، می فرماید: «نه ظلم کنید و نه زیر بار ظلم بروید»؛) یعنى اگر ربا بگیرید ظلم کرده اید پس با ربا گرفتن ظلم نکنید. هم چنین امام رضا(ع) مى فرمايند: «به خاطر اينكه ربا منشأ فساد و ظلم است، حرام شده است». در واقع تمام افرادى كه در جامعه فعاليّت اقتصادى دارند هم سود می برند و هم زيان؛ اما در این میان رباخواران تنها و تنها سود مى برند، بى آن كه كار مفيدى انجام دهند؛ و این يكى از عوامل ایجاد فاصله طبقاتى و منشأ فساد و ظلم است.