«تشابه اصلى» آن است كه به گونه طبيعى، و به جهت كوتاهى لفظ و بلنداى معنی به وجود آمده؛ زیرا الفاظ و كلمات موضوعه در لغت عرب، بيشتر براى افاده معانى كوتاه و سطحى ساخته شده، و گنجايش و كشش معانى گسترده و عميق را ندارد؛ اما «تشابه عرضى» در آياتی به وجود آمد كه در آغاز اسلام متشابه نبوده؛ اما پس از ظهور مباحث جَدَلى و كلامى و ... كه از يونان به اين ديار راه پيدا كرده بود، بر چهره بسيارى از آيات هاله اى از غبار ابهام نمودار گشت، و آياتى كه تا ديروز از محكمات بود امروز در زمره متشابهات درآمد.

ایمان به مبدا و معاد، دو اصل اساسی در اعتقادات اسلامی است که بدون آن ها برنامه های اخلاقی و عملی سامان نمی یابد. اعتقاد به مبدأ يعنى خود را دائماً در حضور خدا دانستن، خداوندى كه از تمام نيات و اعمال خرد و كلان و آشكار و نهان ما آگاه است و از رگ گردن به ما نزدیک تر است. هم چنین اعتقاد به معاد يعنى ايمان به دادگاه عظيمى كه همه اعمال ما در آنجا حاضر است و جزء جزء بدن ما شاهدان اين دادگاه اند و بر ضدّ ما گواهى مى‌دهند.

انتخاب فرستادگان خدا از میان انسان ها به خاطر آن است که: بتوانند سرمشق عملى براى امت ها باشند، چرا که مهمترین و مؤثرترین بخش دعوت انبیاء، دعوت هاى عملى آنهاست. تأسّى به پیامبر(ص) که در آیه 21 سوره «احزاب» آمده، به صورت مطلق ذکر شده، که تأسّى در همه زمینه ها را شامل مى شود. قرآن این اسوه حسنه را مخصوص کسانى مى داند که داراى سه ویژگى هستند، امید به «اللّه» و امید به روز قیامت دارند و خدا را بسیار یاد مى کنند. در حقیقت، ایمان به مبدأ و معاد، انگیزه این حرکت است، و ذکر خداوند تداوم بخش آن.

چنانکه از نام این سوره پیدا است، قسمت عمده اى از آن درباره قهرمان توحید و بت شکنی «ابراهیم(ع)» نازل گردیده است. بخش دیگرى از این سوره نیز به بیان تاریخ انبیاى پیشین همچون نوح، موسى، و سرگذشت اقوام عاد و ثمود و درسهاى عبرتى که در زندگی آنها نهفته است، اشاره دارد. قسمت قابل ملاحظه اى از این سوره نیز بحث مبدأ و معاد کرده است.

براى تهيّه كتاب هاى معمولى، موضوعات مختلفى را كه در يك قدر جامع شريك اند، در نظر گرفته و بعد از آن هر فصل و هر باب را با توجّه به مقدّمات و نتايج آن مورد بررسى قرار مى دهند؛ و به اين ترتيب كتابى با موضوعی خاصّ پدید می آید. ولى قرآن چنين نيست؛ زیرا كتابى است كه در طول 23 سال با توجّه به نيازها و شرايط مختلف اجتماعى و حوادث گوناگون و مراحل مختلف تربيتى نازل شده و همگام با حيات جامعه اسلامى پيش رفته و در عين حال بسته به زمان و مكان خاصّى نيست.

مبداء و معاد نخستين موضوعی است كه انسان بايد درباره آن فكر كند. اينكه آغاز هستى از كجا شروع شده؟ مبدأ اين عالم چيست؟ و ما اين مسیر طولانی را چگونه پيموده ايم؟ در كاوشها و پژوهش هاى علمى نیز اعتقاد به يك مبدأ علم و قدرت كه طرح اصلى آفرينش را با نظام خاصى ريخته، به ما روشن بينى مي دهد و به دقت و تفكر هر چه بيشتر در همه پديده ها و نظامات هستى بر می انگیزد و اين خود سرچشمه بسيارى از اكتشافات علمى خواهد بود.

نمونه ای از اندیشه های فلوطین که بر اسماعیلیه تأثیر گذاشته از این قرار است: 1- فراتر از وجود چیزى است که در اندیشه نمى گنجد و از این رو بیان شدنى نیست. این فراتر از وجود به نام واحد خوانده مى شود. 2- بعد از واحد که مبدأ همه اشیاء است، عقل وجود دارد. خداوند در خود مى نگرد و این نگریستن تعقل است، لذا نخستین جوهر صادر مى شود که شامل همه موجودات حقیقى است. 3- جهان محسوس تصویرى از جهان معقول است. شر و بدى حاصل ماده است و ماده ذاتاً بد است و باعث بدى روح نیز مى شود.

با مطالعه تاریخ انبیا در می یابیم که دعوت آنها داراى دو جنبه نفى و اثبات بوده؛ نفی عبادت غیر خدا و اثبات ربوبیّت ذات مقدّس، که اساس یگانه پرستی است. پیامبران تلاش می کردند با معرفی مبدأ حقیقى به اجتماع، اجازه ندهند  نیروى درونى و فطرت با مصادیق غلطى مانند: بت، ماه، ستاره و... اشباع شود زیرا که خدا پرستى از ابتداى خلقتِ بشر، وجود داشته و اکنون هم اکثریّت مردم جهان خداپرست اند.

دانشمندان با مطالعه ساختمان بدن و شیوه زندگی حشرات، به نتایج شگفت انگیزی رسیده اند، این نتایج ما را به مبدأ بزرگ هستى که تمام این شگفتى ها از علم و قدرت بى پایان او سرچشمه گرفته، راهنمایى مى کند. درس هاى توحیدى که از کاوش در زندگی حشرات کوچک مى توان گرفت، از مطالعه در عالم پهناور آسمان ها واضح تر است، زیرا هر اندازه موجود کوچک تر باشد، به همان اندازه، ایجاد شرایط حیات و بقا در آن مشکل تر و پیچیده تر است و احتمال تصادفی بودن آن را به صفر خواهد رساند.

فطرت بهترین راهى است که ما را به مبدأ بزرگ هستى نزدیک می سازد. دانشمندان بر این باورند که هر انسانى از هر نژاد و طبقه اى اگر او را به حال خود واگذارند و تعلیمات خاصى نبیند؛ خود به خود متوجّه نیروى توانا و مقتدرى مى شود که بر تمام جهان حکومت مى کند. این همان نداى فطرت انسان ها است که در حوادث سخت زندگى بى اختیار یاد خدا را در ما زنده می کند.