سران قريش از وجود پيغمبر(ص) احساس خطر شديدى كردند كه اگر برنامه آن حضرت به همین صورت ادامه يابد به زودى همه قدرت خويش را از دست خواهند داد و شهر مكّه برایشان به صورت زندانى در خواهد آمد، بنابراين تصميم گرفتند يكى از این سه برنامه را در برابر آن حضرت اجرا كنند: يا حضرت را به قتل برسانند و يا براى هميشه زندانى كنند و يا از مكّه تبعيد نمايند، اكثريت آنها كشتن حضرت را ترجيح دادند لذا پيغمبر اكرم(ص) به فرمان پروردگار تصميم گرفت از دايره محاصره به طرز اعجازآميزى خارج شود و شبانه راه مدينه را پيش گيرد.

در تاریخ اسلام «هجرت» پیامبر(ص) سرآغاز پيشرفت و تشکیل حكومت اسلامى بود؛ زیرا شهر مكه با وجود تلاش پیامبر(ص)، آمادگى پذيرش اسلام را نداشت، از این رو هجرت پیامبر(ص) به مدینه، سرآغازی برای حكومت اسلامى گردید. پس از آن نیز هجرت به عنوان فريضه الهى مطرح بود یعنی تازه مسلمانان جزيرة العرب باید برای تقویت اسلام به مدينه مي آمدند؛ اما پس از مدتی، هجرت مفهوم گسترده ای یافت؛ زيرا روح هجرت، رفتن از كفر به سوى ايمان است، تا آن جا که امام على(ع) می فرماید: «مهاجران واقعى كسانى هستند كه از گناهان هجرت كنند».

پيامبر براى نجات مسلمانان از فشار مشركان، دستور داد تا به سرزمين حبشه هجرت كنند. قريش خواست مهاجران را از حبشه باز گرداند. آنها با بردن هديه هاى گران بها اين مطلب را با پادشاه حبشه در ميان گذاشتند. نجاشى گفت: «من تا سخن آنان را نشنوم كسانى كه به من پناهنده شده اند را تحويل نخواهم داد»، او مسلمانان را احضار كرد و از آنان سؤالاتی نمود. نجاشى پس از شنيدن آيات قرآن در مورد حضرت مريم و مسيح گفت: «برويد شما در امنيت هستيد، من هرگز حاضر نيستم در برابر داشتن كوهى از طلا به يكى از شما اذيتى روا دارم».

گروهی از مسلمانان مکّه بر اثر ظلم مشرکان، به حبشه مهاجرت کردند. مشرکان نمایندگانی را به همراه هدایای بسیار به حبشه فرستادند و از نجاشی خواستند پناهندگان را تحویل دهد. نجاشی، برای شنیدن سخن مسلمانان، دستور داد آنان را حاضر کنند. جعفربن ابیطالب در حضور نجاشی و دانشمندان مسیحی، به بیان ویژگی های اسلام و دین پدران خود پرداخت و با قرائت آیاتی از قرآن، به داستان حضرت مریم و تولد حضرت عیسی(ع) پرداخت. این آیات، نجاشی و روحانیون مسیحی را تحت تاثیر قرار داد و از بازگرداندن مسلمانان امتناع کردند.

هجرت، فرار از کفر به ایمان و از گناه و نافرمانی به اطاعت خداست. قرآن هجرت را مایه آسایش و امنیت می داند، بر این اساس دین اسلام به مسلمانان دستور می دهد اگر در هر زمان، در محیطی نتوانستید به وظایف دینی خود عمل کنید، پیوندهای افراطی به زادگاه را برای رسیدن به حیات معنوی گسسته و به سرزمین دیگری مهاجرت کنید. البته پیش تر باید هجرتی از درون آغاز کرد تا در سایه آن، شخص با آمادگی برای هجرت مکانی، در صف مهاجران راه خدا در آید.

در آغاز دعوت پيامبر(ص) در مدينه، «هجرت» نشانه ايمان بود؛ يعنى افرادی که در مناطق ديگر ايمان می آوردند بايد هجرت مي كردند و به حضور پيامبر(ص) مي رسيدند تا تعاليم اسلام را فرا بگیرند؛ اما بعدها حضرت علي(ع) معنايش را چنين بيان فرمودند: «نام هجرت بر كسى اطلاق نمى شود؛ مگر اينكه حجّت خدا بر روى زمين را بشناسد، آنها كه حجّت خدا را بشناسند و به او ايمان آورند مهاجرند، [هر چند ظاهراً سفرى نكرده باشند] و نام مستضعف بر كسى كه حجّت به او رسيده و گوشش آن را شنيده و قلبش آن را حفظ كرده نهاده نمى شود».

رهبران الهى، هنگامى که رسالت خویش را در یک نقطه به اتمام مى رساندند، و یا محیط را آماده براى گسترش دعوت خویش نمى دیدند، دست به مهاجرت مى زدند. تاریخ اسلام نیز از نظر ظاهر و معنا بر محور هجرت پیامبر(ص) دور مى زند، و اگر هجرت نبود، اسلام در باتلاق بت پرستان «مکّه» براى همیشه فرو رفته بود. به یک معنى هجرت یک برنامه عمومى براى فرد فرد مؤمنان است، که هر وقت در طول زندگى، آنها محیط را نامناسب براى اهداف مقدس خود دیدند، موظف به هجرتند.

قرآن توصیه می کند از مراکز آلوده به شرک و کفر و خفقان، که مانع آزادى و انجام وظائف شما است، به جاى دیگر نقل مکان کنید. آری مسأله هجرت بود که از آغاز اسلام، اساسى ترین نقش را در پیروزى جامعه اسلامى ایفا کرد.