«مراء» و «جدال» در آیات و روایات نکوهش شده، زیرا بدترين حجاب را ميان انسان و درك حقايق ايجاد مى كند. بر اساس روایات، جدال موجب شك در دين و فساد يقين مى گردد و سرانجام به كفر مى انجامد. همچنین باعث دشمنى در ميان دوستان، فراموشى ياد خدا، كشيده شدن به گناهانی مانند کذب، تهمت، تحقیر مومن و ... می شود که منجر به هلاکت معنوی می گردد. از سویی، ستیزه جویی و جدال، ابهت انسان را مى شكند؛ زیرا اگر با افرادى نادان مجادله كند سبب هتك و توهين او مى شوند و اگر با دانشمندان ستيزه جوئى كند او را مغلوب مى سازند.

خداوند در آيه 56 سوره غافر «تکبر» را ريشه اصلى مجادله دانسته و می فرماید: «كسانى که جدل و ستيزه جويى مى كنند در دل هايشان فقط كبر و غرور است»، و از آنجا که اين رذيله اخلاقى يكى از دامهاى خطرناك شيطان است، می فرماید: «به خدا پناه ببر». قرآن همچنين تعصب، لجاجت، کینه توزی و عداوت را از سرچشمه هاى جدال باطل دانسته، که اجازه تسليم در برابر حق را به انسان نمى دهد.

حضرت ابراهیم(ع) با فرشتگان مأمور به عذاب قوم لوط به مجادله پرداخت و آنها را از این کار نهى کرد. علّت این کار طبق  آیه 75 سوره هود بردباری، مهربانی، متوکّل و تواب بودن ایشان بود. ذکر این صفات به خوبى نشان مى دهد که مجادله او مجادله ممدوحى بوده و این به خاطر آن است که براى «ابراهیم» روشن نبود فرمان عذاب به طور قطع از ناحیه خداوند صادر شده؛ بلکه احتمال مى داد روزنه امیدى براى نجات آنها باقى باشد و لذا با احتمال بیدار شدن دوباره آنها، ایشان را شفاعت نمود.

محمد بن طیّب بن محمد بن جعفر ابوبکرباقلانى، قاضى اشعرى (338 ـ 403 ق) یکى از بزرگان اشاعره بود که ریاست مکتب اعتقادى اشاعره در اواخر قرن چهارم را به عهده داشت. وى به عنوان یکى از سران مهم مکتب اشعرى بود که متکلمى بى نظیر در زمان خود به شمار مى رفت، او در بصره متولد شد، و پس از سکونت در بغداد و فعالیت‌های فراوان علمى در زمینه عقاید (کلام) اشعرى در آنجا وفات یافت.

امام علی(ع)، از متكبر تعجب مى كند كه ديروز نطفه اى بى ارزش بوده و فردا مردار گنديده اى است. تكبر، نشانه غفلت از مبدأ و منتهاى وجود انسان است و اگر به مبدأ و منتهاى خود بنگرد، خودبزرگ بينى او زايل مى شود. وقتي در اوج قدرت است نبايد فراموش كند كه ديروز نطفه بى ارزشى بوده و نبايد از ياد ببرد كه چند روز دیگر مبدل به مردار گنديده اى مى شود كه مردم از نزديك شدن به او تنفر دارند و خواهان دفن سريع او هستند تا از شر بوي بدش آسوده شوند. در واقع امام(ع) با اين سخن، شیوه درمان كبر را نشان داده كه براى زايل كردن كبر به قبرستان هاى خاموش برود و درباره گذشته و آينده خود بنگرد و بينديشد.

انسان اگر از فطرت پاك نخستين منحرف شود، بیش از هر چیزی، به جدل روى مى آورد، و با سخنان باطل و تعصب آلودش در برابر حق مى ايستد. خداوند در مورد این افراد می فرمايد: «کسانی که بدون علم یا هدايت پیشوایی آگاه و یا كتابی روشنگر، مجادله می کنند پیرو شیطان اند. این افراد که سبب گمراهى ديگران مى شوند، در دنيا رسوا، و در آخرت گرفتار عذاب خواهند شد».

جمعى از اغنیاء، خدمت پیامبر(ص) آمدند و با او نجوا مى کردند. این کار مایه نگرانى مستضعفین و موجب امتیازى براى اغنیاء بود. در اینجا آیه اول نازل شد و به آنها دستور داد: قبل از نجوا کردن با پیامبر(ص)، صدقه اى به مستمندان بپردازند، اغنیاء وقتى چنین دیدند، از نجوا خوددارى کردند، و آیه دوم نازل شد.

در اوایل سوره مجادله، حکم «ظهار» بیان شده؛ سپس سلسله دستوراتی درباره آداب مجالست از جمله منع از «نجوى» و همچنین، جا دادن به کسانى که تازه وارد مجلس مى شوند، دارد؛ و در آخرین بخش، بحث مشروح و کوبنده اى درباره منافقان مطرح کرده، و مسلمین را از ملحق شدن به آنها برحذر داشته است.

یکی از اهداف حضرت ابراهيم(ع) در محاجه و مجادله با کفار این بود كه به آن ها تفهیم کند، براى رسيدن به حق، تنها تلاش و كوشش انسان كافى نيست؛ بلكه بايد امدادهاى الهى نيز شامل حال او گردد، تا در صف گمراهان واقع نشود. مسلّماً چنين امدادى شامل حال حق طلبان و خداجويان تلاشگر خواهد بود.

آن چه ابراهیم(ع) در آیات 76 تا 78 سوره انعام، درباره ربّ بودن ستاره و ماه و خورشید می فرماید، در مقام بحث و گفتگو و مجادله با مشركان بوده است. به اين ترتيب، نخست ابراهيم(ع) ظاهراً با آنها هم صدا مى شود تا سستى اعتقاد و منطقشان را به هنگام افول اين كواكب آسمانى به آنها نشان دهد.