آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

«مراء» و «جدال» در آیات و روایات نکوهش شده، زیرا بدترين حجاب را ميان انسان و درك حقايق ايجاد مى كند. بر اساس روایات، جدال موجب شك در دين و فساد يقين مى گردد و سرانجام به كفر مى انجامد. همچنین باعث دشمنى در ميان دوستان، فراموشى ياد خدا، كشيده شدن به گناهانی مانند کذب، تهمت، تحقیر مومن و ... می شود که منجر به هلاکت معنوی می گردد. از سویی، ستیزه جویی و جدال، ابهت انسان را مى شكند؛ زیرا اگر با افرادى نادان مجادله كند سبب هتك و توهين او مى شوند و اگر با دانشمندان ستيزه جوئى كند او را مغلوب مى سازند.

تاكيدهاى فراوان كه در آيات قرآن و روايات متواتر اسلامى در مذمت «مراء» و «جدال» و جر و بحثهاى پرخاشگرانه و بى منطق وارد شده به خاطر آن است كه اولا نخستين اثر منفى اين كار، پرده افكندن بر چهره حقايق است و بدترين حجاب را ميان انسان و درك حقايق ايجاد مى كند؛ به گونه اى كه گاه واضح ترين بديهيات را درك نمى كند و به انكار امورى مى پردازد، يا از مطالبى دفاع مى كند كه براستى مضحك است، و اين نيست مگر به خاطر اينكه انسان وقتى گرم جدال مى شود همه چيز را غير از آنچه خودش مى گويد انكار مى كند.
از سویی، در بعضى روايات آمده: «خصومت، جدال و مراء، قلب را بيمار مى كند» که ممكن است اشاره به همين معنى باشد. زيرا قلب به معنى عقل است و بيمارى آن، به معنى عدم درك حقايق است. و نيز در حديث اميرمؤمنان على(عليه السلام) نقل شده كه كسانى كه به جدال روى می آورند كارشان به كفر مى كشد و يا اينكه جدال موجب شك در دين خدا و فساد يقين مى گردد، همه اينها اشاره لطيفى است به آنچه در بالا گفته شد.
از ديگر آثار منفى اين رذيله اخلاقی، ايجاد عداوت و دشمنى در ميان دوستان و فراموشى ياد خدا و كشيده شدن به انواع دروغها است، دليل آن هم روشن است زيرا كسى كه مى خواهد با جدال و مراء بر دوستان خود غلبه كرده و برترى بجويد، آنها را بر ضد خود تحريك می كند و غالباً گفتار آنها به تحقير و دشنام يكديگر مى كشد و اينها بدترين اسباب نفاق و جدائى است. حتى گاهى براى توجيه سخنان خود به انواع دروغها متوسل مى شوند كه اين خود بلاى بزرگ ديگرى است. مجموع اين امور، انسان را از خدا دور کرده و در دام شيطان گرفتار می کند و سبب هلاكت معنوى انسان می شود. به همين دليل است که در احاديث آمده: «انسان به حقيقت ايمان دست نمى يابد تا زمانى كه مراء و جدال را ترك گويد هر چند خود را بر حق بداند»، زيرا سخنان ستيزه جويانه در مسائل حق نيز سبب انواع خصومتها و عداوتها می شود و گاه انسان را به انواع گناهان ديگر مانند تحقير مؤمن و اهانت از طريق سخن يا اشارات دست و چشم و ابرو، دروغ، كذب، تكبر و برترى جوئى آلوده مى كند. اضافه بر همه اينها، جدال و مراء اُبُهت و شخصيت انسان را در هم شكسته و زبان جاهلان را به روى انسان باز مى كند. اگر با افرادى نادان مجادله كند سبب هتك و توهين او مى شوند و اگر با دانشمندان ستيزه جوئى كند او را مغلوب و حقير مى سازند.
در مجموع جدال و مراء يكى از چهار سببی است كه قلب را مى ميراند و روح انسان را بيمار مى سازد. چه بهتر كه انسان بحثهاى خود با ديگران را با محبت و دوستى و تواضع و مهربانى و به صورت جستجوى حق برگزار كند، كه هم از علم و دانش آنها بهره گيرد و هم آنها از علم و دانش او بهره مند شوند و با كمك يكديگر بتوانند مطالب پيچيده را بشكافند و به واقعيتها برسند.(1)