«غرور» و «تکبّر» بزرگترین آفت حاکم اسلامی

امام علی(عليه السلام) چگونه فرماندار خود را از «غرور» و «تکبّر» بر حذر می دارد؟

امام علی(ع) براي برحذر داشتن فرماندار خود از تکبّر می فرمايد: «و هرگز مگو من اميرم؛ امر مى كنم و از من اطاعت مى شود كه اين موجب دخول فساد در دل و ضعف در دين و نزديك شدن دگرگونى ها است. از دعوى همتايى با خدا در عظمتش برحذر باش و از تشبه به او در جبروتش بركنار باش؛ زيرا خدا هر جبارى را ذليل و هر خودپسند متكبّرى را خوار مى كند». آری غرور سه پيامد خطرناك دارد. 1- فكر انسان را فاسد مى كند. 2- انسان را گرفتار معاصى و ظلم و ستم و تضعيف دين می كند. 3- سبب تغييرات و دگرگونى ها در رابطه حكومت با مردم مى شود.

اسباب و انگيزه های «غضب»

اسباب و انگيزه های «غضب» کدامند؟

غضب و خشم از عوامل مختلفی سرچشمه مى گیرد، مانند: 1- قضاوت عجولانه. 2- کمی ظرفیت: افرادی که داراى روح بزرگ و فكری باز هستند، قدرت تحمل بالایی دارند. 3- تكبر و خود برتر بينى. 4- افراد حسود و كينه توز، مواد اصلى كينه توزى را در درون دل نهفته اند، و دقيقاً همچون مخزن باروتى اند كه با نزديك شدن به جرقه كوچكى شعله ور مى گردد، و آتش خشم از تمام وجودشان ظاهر مى شود. 5- حرص و دنیا پرستی: از عوامل غضب می باشد. حضرت عیسی(ع) شدت حرص بر فزونى مال و مقام را از عوامل غضب می داند.

مفاسد «تکبّر» و «تعصّب» از زبان علي(ع)

امام علی(علیه السلام) به چه علت از «تکبّر» و «تعصّب» های نابجا نهي فرموده است؟

امام علی(ع) درباره علت نهی از «تکبّر» و «تعصّب» های نابجا می فرماید: «خدا را! خدا را! از كبر و تعصّب ناروا و تفاخر جاهليّت بپرهيزيد كه سبب ايجاد كينه و دشمنى و جايگاه وسوسه هاى شيطان است، اينها همان چيزى است كه شيطان به وسيله آن، امت هاى پيشين و اقوام گذشته را فريفت تا آنجا كه به سرعت در تاريكى هاى جهل فرو رفتند و در گودال ها و دام هاى ضلالت او سقوط كردند، به آسانى تسليم او شدند و رهبرى او را پذيرا گشتند و وى آنها را به هر جا كه خاطرخواهش بود بُرد! آنها از چيزى پيروى كردند كه دل ها در آن، شبيه و هماهنگ بود و قرن ها پى در پى بر آن گذشت و كبر و غرورى را پذيرا شدند كه [بر اثر فزونى] سينه ها با آن تنگ شد».

قرآن و بیان لجاجت «شیطان»

قرآن چگونه لجاجت «شیطان» را به تصویر کشیده است؟

خداوند در آیات 14 تا 16 سوره اعراف، به نخستین لجوج، یعنی شیطان اشاره می کند. او دارای مقامی والا در بین فرشتگان بود، اما بر اثر تکبر، حقیر و ناچیز گردید. او بجای اینکه درصدد توبه برآید، تصميم گرفت از آدم و فرزندانش انتقام بگيرد و آنها را با وسوسه هاى خود گمراه كند، لذا از خداوند درخواست کرد تا روز رستاخیز به او مهلت دهد. عمر طولانی، نعمت و سرمایه ای است که می توان با آن اشتباهات خود را اصلاح کرد، ولى اين عمر طولانى براى طاغيان، ياغيان و لجوجان، نتيجه معكوس دارد.

سرچشمه و منشأ «جدال»

قرآن کریم چه چیزی را به عنوان سرچشمه و منشأ «جدال باطل» معرفی کرده است؟

خداوند در آيه 56 سوره غافر «تکبر» را ريشه اصلى مجادله دانسته و می فرماید: «كسانى که جدل و ستيزه جويى مى كنند در دل هايشان فقط كبر و غرور است»، و از آنجا که اين رذيله اخلاقى يكى از دامهاى خطرناك شيطان است، می فرماید: «به خدا پناه ببر». قرآن همچنين تعصب، لجاجت، کینه توزی و عداوت را از سرچشمه هاى جدال باطل دانسته، که اجازه تسليم در برابر حق را به انسان نمى دهد.

انگيزه های «بدگمانی»

چه انگيزه هايی سبب «سوء ظن» به دیگران می شود؟

سوء ظن سرچشمه های متعددی دارد، مانند: آلودگى درون و برون: افرادى كه خود آلوده اند، ديگران را همچون خود آلوده مى پندارند. همچنين همنشينی با بدان و زندگی در محيط های آلوده، سبب ایجاد سوء ظن می شود. امام علی(ع) می فرمايند: «همنشينى با بدان سبب بدگمانى به نيكان مى شود». حسد، كينه توزى، تكبر، غرور و عقده حقارت از دیگر عوامل سوء ظن می باشد، که موجب می شود ديگران را، افرادی حقير، پست، آلوده و گنهكار حساب كند، تا آرامش كاذبى براى خويش فراهم نماید.

 

راه عملی درمان «تکبر»

راه عملی درمان «تکبر» چیست؟

از دیدگاه علم اخلاق راه عملی درمان «تکبر» این است که فرد سعی کند اعمال متواضعان را انجام دهد تا این فضیلت اخلاقی در اعماق وجود او نفوذ کند، به عنوان نمونه لباس ساده بپوشد، غذای ساده بخورد، از همنشینی با افراد متکبر و مغرور بپرهیزد و در عمل، امتیازی برای خود قائل نشود، خلاصه آنچه نشانه تواضع یا از مظاهر آن است در عمل و سخن به کار بندد و سعی کند این حالت، عادت و سپس ملکه او گردد.

شیوه درمان «تکبر» در کلام امام علی(ع)

امام علی(علیه السلام) درباره متكبر و شیوه درمان «تکبر» چه می فرماید؟

امام علی(ع)، از متكبر تعجب مى كند كه ديروز نطفه اى بى ارزش بوده و فردا مردار گنديده اى است. تكبر، نشانه غفلت از مبدأ و منتهاى وجود انسان است و اگر به مبدأ و منتهاى خود بنگرد، خودبزرگ بينى او زايل مى شود. وقتي در اوج قدرت است نبايد فراموش كند كه ديروز نطفه بى ارزشى بوده و نبايد از ياد ببرد كه چند روز دیگر مبدل به مردار گنديده اى مى شود كه مردم از نزديك شدن به او تنفر دارند و خواهان دفن سريع او هستند تا از شر بوي بدش آسوده شوند. در واقع امام(ع) با اين سخن، شیوه درمان كبر را نشان داده كه براى زايل كردن كبر به قبرستان هاى خاموش برود و درباره گذشته و آينده خود بنگرد و بينديشد.

بیان آثار سوء «خودپسندی» در حکمت 212 «نهج البلاغه»

امام علی(علیه السلام) در حکمت 212 «نهج البلاغه»، به کدام یک از آثار «خودپسندی» اشاره می نماید؟

امام علی(ع) درباره يكي از آثار «خودپسندی» می فرمایند: «خودپسندىِ انسان، يكى از حسودهاي عقل اوست». حسود كسى است كه به نعمت هايى كه به ديگري رسيده رشك مى ورزد و آرزوى زوال آنها را دارد و همين امر سبب مى شود به دشمنى با او برخيزد و... . از سویی خودپسندى در برابر عقل انسان همين كارها را انجام مى دهد، قدرت عقل را از انسان گرفته و او را به خطا مى افكند، عيب انسان را ظاهر مى سازد و مردم را از او متنفر مى كند. از این رو تعبیر امام(ع) بسیار رسا است.

خداوند حکیم و آفرينش ابليس!

آيا آفريدن ابليس با عدل و حكمت خدا سازگار است؟

اولا: خدا ابلیس را شیطانی سرکش نیافرید بلکه او از جنیان بود و شش هزار سال عبادت کرد؛ اما همه آنها را به سبب ساعتى تكبّر نابود ساخت و زنده بودن و امکاناتی که دارد هم به مقتضای عدل الهی می باشد.
ثانیا: وجود شيطان‏ براى‏ افراد با ايمان وسيله تكامل است، چه اينكه تكامل همواره در ميان تضادها صورت مى گيرد.
ثالثا: شيطان سرزده وارد خانه دل ما نمى ‏شود و اين ما هستيم كه در را به روى او مى‏ گشائيم؛ با اینکه خدا ما را به لطف خويش يارى داده و با ارسال رسل و انزال كتب و حكم عقل و فطرت، حجّت را بر ما تمام كرده است!

پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
سامانه پاسخگویی برخط(آنلاین) به سوالات شرعی و اعتقادی مقلدان حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
تارنمای پاسخگویی به احکام شرعی و مسائل فقهی
انتشارات امام علی علیه السلام
موسسه دارالإعلام لمدرسة اهل البیت (علیهم السلام)
خبرگزاری دفتر آیت الله العظمی مکارم شیرازی

قالَ الصّادقُ عليه السّلام :

اِنَّ النَّبىَّ لَمّا جائَتْهُ وَفاةُ جَعْفَرِ بنِ اَبى طالبٍ وَ زَيْدِ بنِ حارِثَةَ کانَ اَذا دَخَلَ بَيْتَهُ کَثُرَ بُکائُهُ عَلَيْهِما جِدّاً وَ يَقولُ: کانا يُحَدِّثانى وَ يُؤ انِسانى فَذَهَبا جَميعاً.

من لايحضره الفقيه ، ج 1، ص 177