آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علی(ع)، از متكبر تعجب مى كند كه ديروز نطفه اى بى ارزش بوده و فردا مردار گنديده اى است. تكبر، نشانه غفلت از مبدأ و منتهاى وجود انسان است و اگر به مبدأ و منتهاى خود بنگرد، خودبزرگ بينى او زايل مى شود. وقتي در اوج قدرت است نبايد فراموش كند كه ديروز نطفه بى ارزشى بوده و نبايد از ياد ببرد كه چند روز دیگر مبدل به مردار گنديده اى مى شود كه مردم از نزديك شدن به او تنفر دارند و خواهان دفن سريع او هستند تا از شر بوي بدش آسوده شوند. در واقع امام(ع) با اين سخن، شیوه درمان كبر را نشان داده كه براى زايل كردن كبر به قبرستان هاى خاموش برود و درباره گذشته و آينده خود بنگرد و بينديشد.

مام علی(عليه السلام) در بخشی از حکمت 126 «نهج البلاغه» مى فرمايد: (از متكبرى كه ديروز نطفه اى بى ارزش بوده و فردا مردار گنديده اى است [به راستى] تعجب مى كنم)؛ «وَ عَجِبْتُ لِلْمُتَكَبِّرِ الَّذِي كَانَ بِالاَمْسِ نُطْفَةً، وَ يَكُونُ غَداً جِيفَةً».
تكبر - كه همان خودبزرگ بينى است - نشانه روشنى از غفلت به مبدأ و منتهاى وجود انسان در اين دنياست و اگر انسان به مبدأ و منتهاى خويش بنگرد اين خودبزرگ بينى از او زايل مى شود. اگر امروز در اوج قوت و قدرت است نبايد فراموش كند كه ديروز نطفه بى ارزشى بود و نبايد از ياد ببرد كه چند روز دیگر مبدل به جيفه گنديده اى مى شود كه مردم از نزديك شدن به او تنفر دارند و مى گويند: «هرچه زودتر او را دفن كنيد تا فضاى خانه يا كوچه و بازار آلوده نشود».
در واقع امام(عليه السلام) با اين سخن، شیوه درمان كبر را نشان داده كه هرگاه حالت كبر و غرور به شما دست داد براى زايل كردن آن به گذشته و آينده خويش بنگريد، سرى به قبرستان هاى خاموش بزنيد كه گاه بعضى از آنها شكاف برداشته و بوى آزار دهنده جيفه [؛مردار] از آن بيرون مى آيد، آن را تماشا كنيد و در آينده خويش نيز بينديشيد.
رسول خدا(صلى الله عليه وآله) در حديثى می فرماید: «إيّاكُمْ وَ الْكِبْرَ فإنَّ إبْلِيسَ حَمَلَهُ الْكِبْرُ عَلى أنْ لَا يَسْجُدَ لِآدَمَ»(1)؛ (از تكبر بپرهيزيد كه تكبر، ابليس را وادار به سرپيچى از فرمان خدا نسبت به سجده براى آدم(ع) كرد). امير مؤمنان على(عليه السلام) در اين رابطه، در خطبه «قاصعه» (خطبه 192) می فرماید: «فَاعْتَبِرُوا بِما كانَ مِنْ فِعْلِ اللهِ بِإبْليسَ إذ أهْبَطَ عَمَلَهُ الطَّويلَ، وَ جَهْدَهُ الْجَهيدَ ... عَنْ كِبْرِ ساعَةٍ واحِدَةٍ»؛ (از كارى كه خداوند با ابليس انجام داد عبرت بگيريد آن گاه كه خداوند عبادات طولانى و تلاش فوق العاده او را [در عبادت] هبط و نابود كرد به علت ساعتى تكبر). و به دنبال آن مى افزايد: «فَمَنْ ذا بَعْدَ إبْليسَ يَسْلَمُ عَلَى اللهِ بِمِثْلِ مَعْصِيَتِهِ»؛ (بنابراين چه كسى بعد از ابليس به سبب معصيتى همانند او مى تواند سالم بماند؟).
قرآن مجيد نيز تكبر را سرچشمه كفر و مجادله در آيات پروردگار معرفى كرده، و مى فرمايد: «إِنَّ الَّذِينَ يُجَادِلُونَ فِى آيَاتِ اللهِ بِغَيْرِ سُلْطَانٍ أَتَاهُمْ إِنْ فِى صُدُورِهِمْ إِلَّا كِبْرٌ مَّا هُمْ بِبَالِغِيه»(2)؛ (كسانى كه در آيات خداوند بدون دليلى براى آنها آمده باشد ستيزه جويى مى كنند، در سينه هايشان فقط تكبّر [و غرور] است و هرگز به خواسته خود نخواهند رسيد). هم چنين، تكبر سرچشمه گناهان زياد ديگرى مى شود كه بحث پيرامون آن به درازا مى كشد.(3)،(4)