خدا هرگز عموم را به خاطر عمل گروهى عذاب نمى کند، مگر آنکه منکرات در میان آنها آشکار شود و آنها در عین توانائى سکوت کنند و این عذاب نتیجه پدید آمدن بی عدالتی و ظلمی است که در صورت عمل نیک سیرتان به وظیفه شان در امر به معروف و نهی از منکر، هیچ گاه دامن گیر این جامعه نمی گشت؛ در صورتی که خوبان در برابر عمل بدان سکوت کنند، ناهنجاری‌ مثل موريانه ريشه‌ عدالت اجتماعی را می خورد؛ زیرا عدم اصلاح افراد ناصالح نابودی اجتماع را در پی دارد.

در نتیجه نمی توان گفت چون وظیفه خود را در حیطه زندگی شخصی و فردی انجام داده ام از آثار شوم وظیفه ناشناسی هاى دیگران در امان خواهم ماند. چون در اجتماع، چيزی به عنوان «ضرر فردی» وجود ندارد و هر زيان فردی، امكان اين را دارد كه به صورت يك زيان اجتماعی در آيد. به همين دليل، منطق و عقل حکم می کند در پاك نگه داشتن محيط اجتماعی خود از هر گونه تلاش و كوششي خودداری نکنیم.

به عکس آنچه معروف است که در هنگام زبانه کشیدن آتش عذاب های عمومی «خشک و تر با هم مى سوزند» در منطق عقل و تعلیمات انبیاء هیچ بى گناهى به جرم دیگرى مجازات نخواهد شد. مجازات های الهی این گونه نیست که دامان بی گناهان را به خاطر گناه گناهکاران بگیرد و قرآن مجید درباره عذاب هایی که درباره اقوام لوط و ثمود نازل شد تصریح به این تمایز بین گناهکاران و بی گناهان دارد. بنابراین اگر در پاره اى از احادیث غیر معتبر، چیزى بر خلاف این قانون کلّى اسلام دیده شود، حتماً باید آن را کنار گذاشت، یا توجیه کرد.
با این حال باید توجه داشت که گناهانی که موجب عذاب می شوند با هم متفاوت اند و همه از یک جنس نیستند. در اقوامی مثل قوم سبت، هر چند عذاب الهی بر گناهکاران نازل شده بود، اما علاوه بر آنها کسانی که در قبال گناه گناهکاران ساکت و بی تفاوت بوده اند – که این سکوت نیز نوعی گناه بوده است – نیز از عذاب الهی در امان نمانده اند.

«صبر» یکی از نشانه های ایمان است. ابن عباس نقل کرده است که: «رسول اكرم(ص) بر انصار وارد شدند و فرمودند: آيا شما مؤمنيد؟ و آنها همه ساكت شدند. يكى از صحابه گفت: بله يا رسول الله(ص). ایشان فرمود: علامت ايمان شما چيست؟ گفتند: در خوشى شاكريم و بر بلا صابريم و به قضاء الهى راضى. حضرت فرمودند: قسم به صاحب كعبه كه شما مؤمنيد».

پيامبر اكرم(ص) براي مؤمن هشت نشانه برشمردند: مؤمن كسي است كه در مقابل طوفان‌هاى حوادث با وقار است، در برابر بلاها صبور و در حال آرامش شكرگذار است و به روزى خدا قانع و در برابر دشمن به عدالت رفتار مي كند و چيزي را به دوستان خود تحميل نمي كند و خودش را به زحمت مى‌اندازد تا مردم از دست او در آسايش باشند.

در آيه 200 سوره آل عمران خداوند ضمن دعوت همه مومنان به «صبر» و «مصابره»، به آنها 4 دستور می دهد: نخست، «صبر» و استقامت در برابر حوادث و مشكلات؛ دوم، «مصابره» به معنى صبر و استقامت در برابر صبر ديگران؛ سوم، «مرابطه» که معمولاً به معنى مراقبت از مرزها مى آيد. آخرين دستور نیز، تقواى الهى است كه مانند چترى بر همه دستورهاى سابق سايه مى افكند و هنگامى كه «صبر» و «مصابره» و «مرابطه» به دور از هر گونه رياكارى و اغراض شخصی، آميخته با تقوا گردد، سبب فلاح و رستگارى و نجات در دنيا و آخرت مي شود.

امام علي(ع) در دعای کمیل به پنج مورد از آثار زيانبار «گناهان» اشاره كرده که عبارت است از: 1. گناهانی که باعث قطع رابطه ها و پیوندها می شوند. 2. گناهانی که موجب درد و غم، رنج و گرفتاری می شوند. 3. گناهانی که نعمت را تبدیل به نقمت می کنند. 4. گناهانی که مانع استجابت دعا می شوند. 5. گناهانی که باعث نزول بلا می شوند.

1- حتى انبیاء بزرگ با سخت ترین آزمایش ها آزموده مى شوند. 2- در امواج حوادث، نباید نومید گشت. 3- وجود سختی ها در زندگى یک ضرورت است، برای شکوفا شدن استعدادها و تکامل انسان. 4- این ماجرا درس شکیبائى به مؤمنان است. 5- در سختی ها میزان صداقت و دوستى اطرافیان محک زده می شود. 6- دوستان خدا در بلا و نعمت، بیمارى و عافیت و فقر و غنا به یاد اویند. 7- نه از دست رفتن دارایی ها و روى آوردن مصائب، دلیل بى لطفى خداوند است و نه داشتن امکانات مادى دلیل بر دورى از ساحت قرب پروردگار.
 

امام علی(ع) در عباراتی کوتاه به تبیین جنبه هاى منفى ترک جهاد می پرداخته و می فرماید: «هر کس آن را از روى بى اعتنایى ترک گوید خداوند لباس ذلت بر تنش مى پوشاند»، هم چنین می فرماید: «بلا، از هر سو، او را احاطه مى کند»، زیرا چنین شخص یا جامعه اى به شهری بى دفایى مى ماند که حیوانات درنده از هر سو به آن هجوم مى آورند. سپس می فرماید: «چنین کسى گرفتار حقارت و پستى شده و عقل و فهم او تباه مى شود». سپس می فرماید: «به خاطر ضایع کردن جهاد، حق از او گرفته مى شود و چنین کسى به نابودى کشانده مى شود».

معمولا اگر چیزی برای ما آثار مثبتی داشته باشد، می گوئیم«خیر» است و اگر آثار منفی داشت، می گوئیم «شرّ» است، در حالی که برای قضاوت درست، باید تمام جوانب آن را در نظر بگیریم. از سوی دیگر می دانیم که در آفرینش، «شرّ مطلق» وجود ندارد؛ بلکه اشیاء از جهاتی خیر و از جهاتی شرّ هستند و خیر آن ها بیشتر از شرّشان است ولی چون ما از فوائد آن ها بی خبریم، آن ها را شرّ می دانیم. قسمتى از حوادث ناخوشایند زندگى نیز، براى پایان دادن به حالت غرور و از بین بردن غفلت ها و خواب زدگى هاست.

هنگامى که عثمان در محاصره و نزدیکِ کشته شدن بود، عایشه به قصد مکّه بیرون رفت و ابن عبّاس را دید و به او گفت: «اى ابن عبّاس! به تو عقل و زبان داده شده است. پس مبادا مردم را از کشتن این طغیانگر (عثمان)، باز دارى. من مى دانم که او بلاى خاندانش مى شود آن گونه که ابو سفیان در ماجراى بدر، گروهش را دچار بلا ساخت».