اسلام در هنگام جنگ و نبرد از مسائل اخلاقى نيز غافل نشده است و دستورات مهمّي در اين باره دارد، از جمله اینکه: آغازگر جنگ نباشید، مجروحان و غیر نظامیان را نکشید، آب و مواد آشامیدنی را آلوده نکنید، از قطع درختان و کشتن حیوانات و تخریب محیط زیست بپرهیزید، حمله شبانه نکنید؛ بلکه جنگ بعد از ظهر باشد تا درگيرى كمترى رخ دهد، و افراد كمترى كشته شوند، از ترور و حمله غافلگیرانه بپرهیزید.

اسلام همیشه مردم را با منطق و استدلال به دین دعوت کرده و از زور و شمشير استفاده نكرده است. تمام جنگ هاى اسلامى جنبه دفاعى داشته و «قرآن» تأكيد میکند آنان كه دست صلح و دوستي به سمت مسلمانان دراز كنند را با آغوش باز بپذيريد؛ ولی در مقابل اگر دشمنان قصد جنگ داشتند مسلمانان بايستي از خود دفاع کنند، مانند جنگ مسلمانان با ایرانیان كه نوعي دفاع از مردم مظلوم و ستمدیده ایران از دست شاهان ستمگر بوده است.

جهاد و ترور تفاوت ذاتی و گوهری دارند. ترور هرگونه اقدام خشونت آمیز و غیر قانونی است که با ایجاد ترس و وحشت در بین مخالفان، برای کسب امتیازات فردی یا گروهی صورت می پذیرد. اما جهاد در اصطلاح اسلامی، به كوشش مسلحانه براى حفظ و پيشرفت آيين حق، دفع تجاوز ظالمان و از همه مهمتر ایجاد فضایی آزاد برای همه بشر است تا بتوانند کلام حق را بشنوند و در صورت تمایل بپذیرند. جهاد بايد تنها براى خدا، بر اساس قانون الهی و خالی از هرگونه غرض شخصى و مادى صورت گيرد.

اولا: در آموزه های دین اسلام صریحا تجاوز از حدود در جنگ مانند جنگ پیش از پیشنهاد مصالحه یا کشتن زنان و کودکان یا سوزاندن سربازان دشمن یا انتشار سم در شهرهای آنها یا حتی قطع درختان میوه صریحا مورد نهی قرار گرفته است. امام صادق(ع) از پیامبر اکرم(ص) نقل کرده اند که: «مسلمانان حق ندارند برای از بین بردن کفار، سم را در بلاد مشرکین قرار دهند». بدیهی است چنین دینی نمی تواند اجازه استفاده از سلاح هایی را بدهد که به صورت کور افراد نظامی و غیرنظامی را از بین می برد و محیط زیست را تخریب می کند. دستور به عدم تعدّی در آیات قرآن، روشن بودن آداب جنگ و جهاد اسلامی و محدود کردن اعمال قدرت و خشونت جنگی در روایات و فقه اسلامی نشان از مخالفت اسلام با کشتار جمعی و سلاح آن است.

ثانیا: نوع سلاح های قابل دسترسی برای سربازان سپاه اسلام در آن زمان ساده و کم کشتار بوده اند و خواه ناخواه با سلاح معاصران خود مقایسه می شدند و ذکر شدن یکی از مصادیق «قوّه» با عطف تفسیری «وَ مِنْ رِباطِ الْخَيْل‏» به آن، مشخص می کند که مراد از «قوة» در این آیه کریمه همان طور که در زمان نزول آیه نیز چنین بوده، نوع سلاح های متعارف در جنگ هاست، نه سلاح های کشتار جمعی.

امام علي(ع) در این باره مي فرمايد: «در راه خدا آن گونه كه بايد و شايد جهاد كن و هرگز سرزنشِ سرزنشگران، تو را از تلاش در راه خدا باز ندارد و در درياى مشكلات براى رسيدن به حقّ فرو شو هرجا كه باشد». با وجود آنكه جهاد مراحل و مراتبى دارد؛ خواه جهاد نظامى و خواه تلاش هايى ديگر در مسير حقّ؛ اما بعضى از مراحل آن شايسته مجاهدان واقعى نيست و آنها بايد آخرين مرحله اى را كه در توان دارند به كار گيرند.

ایشان مى فرمايد: «در جهاد با مال و جان و زبان خويش در راه خداوند كوتاهى نكنيد». منظور از جهاد با انفس، همان حضور در ميدان جنگ براى حفظ اسلام است، و جهاد به اموال، همان كمك هاى مالى است در مسیر بسيج لشكر اسلام، لکن امروزه شامل كمك هايى است كه در مسائل فرهنگى، اجتماعى و اقتصادى براى حفظ اسلام و مسلمانان مى شود. جهاد به زبان نيز همان دفاع منطقى و تبليغاتی براى پيشرفت اسلام است. همچنین پيامبر(ص) مى فرماید: «آنها كه جهاد را ترك گويند، فقیر و ذلیل می شوند و دينشان به تدريج از بين مى رود».

امام علي(ع) در بخشی از حکمت 136 نهج البلاغه، «جهاد زنان» را، شوهردارىِ شايسته دانسته است. زیرا در ميدان جهاد، هم بذل مال است، و هم بذل جان و هم جدايى از زن و فرزند و... . لذا چنانچه زنان در برابر مشكلاتِ خانه دارى و اعتراضات و زخم زبان هاى شوهر، تحمل و بردبارى نشان دهند جهاد مهمى را انجام داده اند. از این رو امام(ع) می فرماید: «خداوند، جهاد را بر مردان و زنان واجب كرده، و... ، و جهاد زن در اين است كه در برابر آزارى كه از شوهرش مى بيند و در برابر تعصب ها و حساسيت هاى او صبر پيشه كند».

امام علی(ع) در تبین راه پیروزی بر دشمن می فرماید: «كسى كه سرنيزه خشم را براى خدا تيز كند توانايى بر قتل سردمداران باطل پيدا خواهد كرد»، در واقع امام(ع) راه رسيدن به پيروزى را در آمادگى كامل، خلوص نيت و توكل بر خدا می داند. همچنین قرآن می فرماید: «سست نشويد، شما برتريد اگر ايمان داشته باشيد». خشم غالبا نكوهيده است؛ اما اگر انسان به سبب آشكار شدن منكر، تعرض به نواميس و... ، براى خدا خشمگين شود، در این حال تمام نيروهاى انسان بسيج شده و گاه يك انسان قدرت چندين نفر را پيدا کرده و آماده مبارزه مى شود.

امام علی(ع) در اندرز مهمی به فرزندش می فرماید: «هرگز كسى را به مبارزه دعوت مكن؛ ولى اگر كسى تو را به مبارزه فرا خواند اجابت کن؛ زيرا دعوت كننده به مبارزه ستمكار و ستمكار در هر حال مغلوب است»، این سخن امام(ع) ناظر به میدان جنگ است؛ زیرا پذیرفتن این چنین دعوتي در غیر میدان جنگ، نه تنها مطلوب نیست؛ بلكه حرام است. از سویی مسلمانان دستور داشتند آغازگر جنگ نباشند، اما در صورتى كه كسى از لشكر دشمن در وسط ميدان قرار می گرفت و مبارز می طلبيد، سكوت در برابر او جايز نيست؛ زيرا چنين سكوتى مساوى با شكست است.

جنگ هاى «تن به تن» در ميدان هاى جهاد، ضرورتى اجتناب ناپذير بود و گاه اين جنگ ها، از نبرد همه لشكريان و خونريزي هاي فراوان جلوگيرى مى كرد. مثلا در جريان نبرد خندق، با كشته شدن «عمرو بن عبدود» و تضعيف روحيه دشمن، آنها مجبور به عقب نشينى شدند. ولى در تاريخ اروپا جنگ هاى تن به تن به صورت بسيار زشتى انجام مى گرفت به اين معنا كه دو نفر كه با هم خصومت داشتند يكديگر را به مبارزه فرا مى خواندند و با استفاده از سلاح هاى مرگبار به هم حمله مى كردند و تا يكى كشته مى شد مبارزه آنها تمام مى گشت كه در كتب مختلف آنها شرح آن آمده است.