دعا نقش بسيار مؤثّرى در تربيت نفوس انسانى و سوق آنها به مراتب كمال دارد. «دعا» همچون باران بهارى است كه سرزمين دلها را سيراب و شكوفه‏ هاى ايمان و اخلاص و عشق و عبوديّت را بر شاخسار روح آدمى ظاهر مى ‏سازد! دعا عامل مهمّى براى تربيت و پرورش روح انسان است؛ دعا نور اميد بر دل مى ‏پاشد، در مشكلات به انسان نيرو مى‏ بخشد، نشاط و شادابى روح و دل را تضمين مى‏ كند و در برابر مصائب زندگى به انسان پايدارى و تحمّل مى‏ دهد. 

- این عبادت، نه تنها موجب پدید آمدن هیچ بی عدالتی ای نمی گردد، که حتی زمینه شکل گیری عدالت فردی و اجتماعی و رشد شخصیت انسانی و نیل به آرمان های الهی را نیز تأمین می کند.
- روزه به «حكومت عادت و شهوت» بر انسان پايان مى دهد و انسان را از بردگى تمنيات نفسانى رها مى سازد. آزادگى و كمال روحى به پايدارى مقابل خوردنی ها و نوشیدنی ها یا کامجویی های جنسی نيازمند است كه روزه به عنوان تمرینی یک ماهه پديد آورنده آن است.
- روزه درس برابرى و عدالت گستری در ميان افراد اجتماع است؛ با انجام اين دستور مذهبى، افراد متمكن وضع گرسنگان و محرومان اجتماع را به طور محسوس درمى يابند و به كمك آنها می شتابند.
- ضمن اینکه روزه حتی از حیث جسمی نیز اثر مثبت بر بدن دارد و در طب امروز و همچنين طب قديم، اثر معجزه آساى‏ «امساك» در درمان انواع بيماری ها به ثبوت رسيده و قابل انكار نيست.

در آيه 200 سوره آل عمران خداوند ضمن دعوت همه مومنان به «صبر» و «مصابره»، به آنها 4 دستور می دهد: نخست، «صبر» و استقامت در برابر حوادث و مشكلات؛ دوم، «مصابره» به معنى صبر و استقامت در برابر صبر ديگران؛ سوم، «مرابطه» که معمولاً به معنى مراقبت از مرزها مى آيد. آخرين دستور نیز، تقواى الهى است كه مانند چترى بر همه دستورهاى سابق سايه مى افكند و هنگامى كه «صبر» و «مصابره» و «مرابطه» به دور از هر گونه رياكارى و اغراض شخصی، آميخته با تقوا گردد، سبب فلاح و رستگارى و نجات در دنيا و آخرت مي شود.

از دیدگاه مفسران، نماز در افزایش صبر انسان تاثیر فوق العاده ای دارد، وقتي پيمانه صبر انسان لبريز مى شود، اين جاست كه نماز به او قوّت قلب و اراده و توكل بر خدا مى بخشد و بدين سان، نيروى صبر از طريق نماز افزايش مى يابد. به تعبير ديگر، هنگامى كه انسان از طريق نماز به خدا روى مى آورد، خود را به قدرت بى پايان و لا يزال حق مرتبط مى سازد، اين كار، مقاومت انسان را در برابر مشكلات، چنان افزايش مى دهد كه به نيروى شكست ناپذيرى تبديل مى شود.

از جمله مفاهيم مذهبى كه دستاويزي براي طرفداران فرضيّه «تخديرى بودن مذاهب» شده، دعوت به «صبر» است. به باور آنها صبر، با تسليم شدن در برابر مصائب اجتماعى و استعمار و استثمار تفاوتي ندارد و لازمه آن تحمّل، سكوت و تن دادن به ظلم است؛ درحالي كه بايد گفت: صبر، ايستادگى در برابر حوادث و درگيرى مداوم با مشكلات و فرار نكردن از مقابل آن است و به معناى تسليم نشدن و ادامه مقاومت و مبارزه است و در قرآن، از عوامل پيروزى مسلمانان بر دشمنان شمرده شده و در روايات به منزله سر نسبت به بدن دانسته شده است.

جوهر اصلى انتظار، «صبر» است. كسى كه منتظر تحقق يافتن هدف آرمانى است بايد تا زمان شكل گرفتن آرمان، صبر پيشه كند و تاب و توان را از دست ندهد و اگر صبر را از دست داد انتظار را نیز از دست داده؛ چرا كه صبر، تحقق بخش جوهر انتظار است. لذا در احاديث از انتظار فرج همراه با صبر سخن گفته اند.

در عصر ما فنون نظامى تخصصى شده و بايد از نيروهاي متخصص استفاده كرد. لذا بايد گروهي به عنوان كادر ثابت در ارتش بمانند و شب و روز آماده مقابله با دشمن باشند؛ ولى با اين حال نقش بسيج و نيروهاى عمومى ـ مردمى، مهم است. آنها در جنگ تحميلى هشت ساله نقش خود را به خوبي ايفا كردند و اگر نبودند، بخش هاى عظيمى از ايران به اشغال دشمن در‌ مي آمد. بنابراين اگر بعضى تصوّر كنند كه مسأله بسيج مردمى مخصوص زمانى بوده كه فنون نظامى پيچيده نبوده سخت در اشتباه اند. بسيج مردمى حتي از كشورهاى اسلامى نيز دفاع مي كند.

در آیات قرآن، صفت «توکل» از بارزترین صفات انبياء از جمله حضرت نوح(ع) شمرده شده و ايشان همواره در برابر حوادث سخت اعتماد و تکیه گاهشان ذات پاک خدا بوده است. حضرت نوح(ع) در برابر دشمنان قدرتمند و سرسخت ایستادند و بی اعتنایی خویش را به نقشه‏ ها و افكار و بت هاى آنها نشان دادند و به اين وسيله ضربه ‏اى محكم بر آنان وارد ساختند و عامل شجاعت و شهامت ايشان همان ایمان به خدا و توکل بر ذات پاک او بود.

درمان «شهوت پرستي» به دو طريق امکانپذیر است؛ اول راه علمی: منظور از راه علمى، اين است كه انسان در آثار و پيامدهاى شهوت پرستى بينديشد و ببيند كه چگونه تسليم شدن در برابر شهوات، انسان را به ذلّت، بدبختى و دورى از خدا مى كشاند؟ بی شک اندیشيدن در این پیامدها، تاثیر عمیقی در بازدارندگی از اعمال غیر اخلاقی خواهد داشت. دوم راه عملی: برای درمان شهوت پرستی راه هاي عملي فراواني از جمله اشباع صحیح امیال جنسی، برنامه دقیق و سودمند برای برنامه های زندگی، از بین بردن عوامل آلودگی و ... وجود دارد.

حضرت ايّوب(ع) طي يك آزمون بزرگ، گرفتار مصائب عظيمى گرديد و اموال، زراعت، گوسفندان فراوان و فرزندان برومند و لايق و متعدّدش را از دست داد و خود نيز به بيمارى شديدى مبتلا شد. ولى هيچ يك از اين امور از شكر او نسبت به درگاه خداوند نكاست. به همين دليل حالات او برای مسلمانانی که در مكه تحت فشار شديد قرار داشتند؛ به عنوان يك سرمشق بزرگ در قرآن مطرح شد و به مسلمانان درس صبر و استقامت آموخت.