گرچه پدید آمدن آزمایش های الهی برای نوع بشر موجب رشد و تکامل او می شود، اما فلسفه آزمایش های الهی که برای انبیاء پدید می آید منحصر در موضوع تکامل نیست و می توان اهداف دیگری را نیز برای آن جست.
اهدافی چون تکامل برخی از ابعاد شخصیّتی و کسب برخی كمالات فردى، بروز استعدادها و توانایی های پیامبران برای مردم در همه اعصار، شناخت وضعیت مردم محروم به عنوان یکی از ضرورت های رهبری جامعه و معنا یافتن پاداش و جزا به واسطه امتحانات و آزمایش های الهی.

امام علی(ع) علت پيروزی های مسلمانان صدر اسلام را اخلاص و ايمان آنها معرفی می كند و می فرمايد: «ما در ركاب رسول خدا(ص) [مخلصانه مى جنگيديم و در راه پيشبرد اهداف آن حضرت گاه] پدران و فرزندان و برادرها و عموهاىِ خود را از پاى درمى آورديم. این ايثار و فداكارى، باعث افزايش ايمان مى شد و ما را در شاهراه صبر و استقامت در مقابل دشمن، ثابت قدم مى ساخت. هنگامى كه خداوند صدق و اخلاص ما را ديد ذلّت را بر دشمنان ما نازل كرد و پيروزى را به ما عنايت فرمود تا آنجا كه اسلام در همه جا استقرار يافت».

در روایات در مورد «رضا» و «تسليم» نكاتي اشاره شده است: با توجّه به مفهوم «صبر» - كه معادل استقامت در راه انجام وظيفه و مبارزه با مفاسد و ايستادگى در برابر حوادث ناگوار زندگى است ـ روشن مى شود كه رضا و تسليم مفهومى هم رديف آن دارد. رضا نتیجه علم و معرفت به خدا است و تسلیم شدن در مقابل فرمان های الهی و نظام علت معلولی است و رضایت و تسلیم بودن در مقابل مصائب زندگی، موجب آرامش و اجر الهی می شود.

امام علی(ع) درباره ويژگي هاي «انسان صبور» می فرماید: «شخص صبور پيروزى را از دست نخواهد داد، هرچند زمان طولانى بگذرد». در واقع حقيقت صبر همان استقامت در برابر موانع رسیدن به مقصد و پيمودن راه طولانى رسيدن به هدف است، و تا چنين استقامتى در انسان نباشد موفق نمی شود؛ زيرا زندگى دنيا آمیخته با مشكلات است. تاريخ بارها نشان داده كه پيروزى در پرتو استقامت و صبر حاصل می شود. قرآن در رابطه با پیروزی بنی اسرائیل بر فرعونیان می فرماید: «وعده پروردگارت بر بنى اسرائيل، به خاطر صبر و استقامت آنان تحقق يافت».

امام علي(ع) درباره افراد «ملول» و «زودرنج» می فرماید: «به انسانى كه ملول و رنجيده خاطر است اعتماد مكن»؛ زیرا نشاط عمل در آنها از بین رفته و منتظر بهانه اى برای فرار از كار هستند و هرگز نمى توان استقامت لازم برای پيشرفت را از آنها انتظار داشت. از سویی گاه به افراد زودرنج نیز ملول می گویند. که آن هم واقعيتى است و اعتماد به آنان بسيار مشكل است، زیرا ممکن است در گرماگرم كار و انجام برنامه، از اندك چيزى آزرده خاطر شده و همه چيز را رها سازند. از این رو هر دو تفسير، بيان واقعيتی انكارناپذير است.

ایستادگی انسان در راه راست و مسير حقیقت يكى از شايسته ترين كارهاست، و به عنوان صبر و استقامت شناخته می شود. اما پافشاری در طريق باطل و نادرست و عدم انعطاف و اینکه همه مخالفان خود را در اشتباه دانسته و خود را حق مطلق بپندارد و هرگز حاضر به اصطلاح خطاهاى خويش نباشد، «لجاجت» است، كه از زشت ترين رذائل اخلاقی است.

خداوند در سوره احقاف خطاب به پیامبر اسلام(ص) كرده مى فرمايد: «صبر و شكيبايى پيشه كن؛ آن گونه كه پيامبران «اولوا العزم» شكيبايى داشتند و براى عذاب آنها [مخالفان] شتاب مكن». گرچه در اين آيه شريفه، در تقاضاى عذاب براى مخالفان و دشمنان بايستي صبر كرد تا حجّت بر آنها تمام شود؛ ولى اين دستور، يك دستور كلّى است و دليل روشنى بر فضيلت صبر به عنوان يك برنامه عمومى، براى همه پيامبران «اولوا العزم» بوده است.

در آيه 200 سوره آل عمران خداوند ضمن دعوت همه مومنان به «صبر» و «مصابره»، به آنها 4 دستور می دهد: نخست، «صبر» و استقامت در برابر حوادث و مشكلات؛ دوم، «مصابره» به معنى صبر و استقامت در برابر صبر ديگران؛ سوم، «مرابطه» که معمولاً به معنى مراقبت از مرزها مى آيد. آخرين دستور نیز، تقواى الهى است كه مانند چترى بر همه دستورهاى سابق سايه مى افكند و هنگامى كه «صبر» و «مصابره» و «مرابطه» به دور از هر گونه رياكارى و اغراض شخصی، آميخته با تقوا گردد، سبب فلاح و رستگارى و نجات در دنيا و آخرت مي شود.

قرآن درباره نقش «صبر» در بهشتي شدن مؤمنان مي فرمايد: «[فرشتگان هنگامى كه براى ديدار بهشتيان از هر درى وارد مى گردند، به آنها مى گويند:] سلام بر شما! به خاطر صبر و استقامتتان، چه پايان خوبى در اين سرا نصيبتان شد». دقت در این آیه ما را متوجه این حقیقت می کند صبر و استقامت، نقش مهمى در سعادت انسان و بهشتى شدن او دارد؛ زيرا بدون صبر نه پرهيز از گناه ممكن است و نه انجام اطاعت و عبادت و نه جهاد با نفس و یا حتی جهاد با دشمن. به همين دليل فرشتگان در نخستين تبريك به بهشتيان به مسئله صبر تكيه مى كنند.

روایات فراوانی درباره فضیلت «صبر» آمده است؛ از جمله اينكه: «صبر بهترين مركب سوارى است؛ خداوند هيچ بنده اى را بهتر و گسترده تر از صبر روزى نداده است». «شخص صبور، پيروزى را از دست نخواهد داد هر چند طول بكشد». «صبر؛ گنجى از گنج هاى بهشت است». «كسى كه در مقابل عوامل گناه صبر كند، مقامش همانند مجاهد در راه خداست» و ... .