پاسخ اجمالی:
آداب و سنن و فرهنگ يك قوم و ملّت اثر تعيين كننده اى در اخلاق و اعمال آنها دارد. به همين دليل، اسلام اهمّيّت فوق العاده اى به اين مسأله مى دهد و حفظ سنّت هاى حسنه را لازم مى شمرد و ايجاد يا حفظ سنّت هاى سيّئه را يك گناه بسيار بزرگ معرّفى مى كند. در اسلام اهمّيّت فوق العاده اى به مسأله ايجاد سنّت هاى صالحه و مبارزه با سنّت هاى سيّئه داده شده است؛ و اين مسأله بازتاب گسترده اى در احاديث اسلامى دارد. از مجموع اين احاديث به خوبى روشن مى شود كه هدف اين بوده كه با فراهم آمدن سنّت هاى نيك، زمينه هاى اعمال اخلاقى فراهم گردد و بعكس، زمينه هاى رذائل برچيده شود.
پاسخ تفصیلی:
رابطه آداب و سنن با اخلاق در روايات اسلامى
در اسلام اهمّيّت فوق العاده اى به مسأله ايجاد سنّت هاى صالحه و مبارزه با سنّت هاى سيّئه داده شده است؛ و اين مسأله بازتاب گسترده اى در احاديث اسلامى دارد. از مجموع اين احاديث به خوبى روشن مى شود كه هدف اين بوده كه با فراهم آمدن سنّت هاى نيك، زمينه هاى اعمال اخلاقى فراهم گردد و بعكس، زمينه هاى رذائل برچيده شود. از جمله روايات زير است كه هر كدام نكته اى خاصّ خود دارد.
1. در حديثى از رسول خدا صلى الله عليه و آله آمده است كه مى فرمود: «خَمْسٌ لَا أَدَعُهُنَّ حَتَّى الْمَمَاتِ الْأَكْلُ عَلَى الْحَضِيضِ مَعَ الْعَبِيدِ…، وَ حَلْبُ الْعَنْزِ بِيَدَيَ وَ لُبْسُ الصُّوفِ وَ التَّسْلِيمُ عَلَى الصِّبْيَانِ لِتَكُونَ سُنَّةً مِنْ بَعْدِي؛[1] پنج چيز است كه تا آخر عمر آن را رها نمى كنم؛ غذا خوردن با بردگان در حال نشسته روى زمين و ... و دوشيدن شير بز ماده با دست خودم، و پوشيدن لباسهاى پشمينه [ى خشن كه لباس قشرهاى كم درآمد و محروم بود] و سلام كردن به كودكان، تا به صورت سنّتى براى بعد از من درآيد».
هدف از اين گونه كارها اين بوده است كه روح تواضع و فروتنى را در مردم ايجاد كند، و تواضع از گردن فرازان به صورت سنّتى درآيد و مردم به آن اقتدا كنند.
2. در حديث ديگرى از آن حضرت آمده است: «مَنْ سَنَّ سُنَّةً حَسَنَةً عُمِلَ بِهَا مِنْ بَعْدِهِ كانَ لَهُ اَجْرَهُ وَ مِثلَ اجُوْرِهِمْ مِنْ غَيْرِ انْ يَنْقُصَ مِنْ اجُورِهِمْ شَيْئاً، وَ مَنْ سَنَّ سُنَّةً سَيِّئَةً فَعُمِلَ بِها بَعْدَهُ كانَ عَلَيْهِ وِزْرَهُ وَ مِثْلَ اوْزارِهِمْ مِنْ غَيْرِ انْ يَنْقُصَ مِنْ اوْزارِهِمْ شَيْئاً؛[2] كسى كه سنّت نيكى را در ميان مردم بگذارد كه بعد از وى به آن عمل كنند، هم اجر كار خود را دارد و هم مساوى پاداش تمام كسانى كه به آن عمل مى كنند، بى آن كه چيزى از پاداش آنها را بكاهد. و كسى كه سنّت بدى بگذارد و بعد از وى به آن عمل كنند، كيفر آن همانند كيفر كسانى كه به آن عمل مى كنند بر او خواهد بود بى آنكه چيزى از كيفر آنها كاسته شود».
شبيه همين مضمون را مرحوم علّامه مجلسى در بحار آورده است.
اين حديث كه به تعبيرهاى مختلف از پيغمبراكرم صلى الله عليه و آله و امام باقر عليه السلام و امام صادق عليه السلام نقل شده، نشان مى دهد كه فراهم آوردن زمينه ها براى اعمال اخلاقى، تا آن حد اهمّيّت دارد كه پديد آورنده اش در تمام آثار آن شريك است؛ همچنين فراهم آوردن زمينه هاى رذائل با ايجاد سنّت هاى ضلالت و گمراهى و فساد.
3. روى همين جهت، اميرمؤمنان على عليه السلام از سفارش هاى مؤكّدى كه به مالك اشتر مى كند، همان حفظ سنّت هاى صالحه و جلوگيرى از شكسته شدن احترام آنهاست؛ مى فرمايد: «وَ لَاتَنْقُضْ سُنَّةً صَالِحَةً عَمِلَ بِهَا صُدُورُ هَذِهِ الْأُمَّةِ وَ اجْتَمَعَتْ بِهَا الْأُلْفَةُ وَ صَلَحَتْ عَلَيْهَا الرَّعِيَّةُ، وَ لَاتُحْدِثَنَّ سُنَّةً تَضُرُّ بِشَيْءٍ مِنْ مَاضِي تِلْكَ السُّنَنِ فَيَكُونَ الْأَجْرُ لِمَنْ سَنَّهَا وَ الْوِزْرُ عَلَيْكَ بِمَا نَقَضْتَ مِنْهَا؛[3] هرگز سنّت پسنديده اى را كه پيشوايان اين امّت به آن عمل كرده اند و امّت اسلامى به آن انس و الفت گرفته، و امور رعيّت به وسيله آن اصلاح شده، نقض مكن! و سنّت و روشى را كه به آن سنّت هاى صالحه پيشين زيان وارد سازد، ايجاد منما! كه اجر آن براى كسى خواهد بود كه آن سنّت ها را برقرار كرده و گناهش بر توست كه آن سنّت ها را شكسته اى».
در واقع سنّت هاى نيك از آنجا كه كمك به انجام كارهاى خير و پرورش فضائل اخلاقى مى كند، داخل در تحت عنوان اعانت بر خير است و ايجاد يا احياى سنّت هاى شر، مصداق معاونت بر اثم محسوب مى شود؛ و مى دانيم معاونان، در اعمال خوب و بد فاعلان خير و شر، سهيم و شريكند بى آنكه چيزى از پاداش و كيفر آنها كاسته شود.
اهمّيّت سنّت حسنه تا آن حد است كه در روايت معروفى از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله مى خوانيم: «عبدالمطلّب جدّ گرامى پيامبر اسلامى صلى الله عليه و آله پنج سنّت قبل از اسلام در ميان عرب قرار داد، و خداوند همه آنها را امضا فرمود و جزء احكام اسلام قرار داد: همسر پدر را بر فرزند تحريم كرد؛ و در ديه قتل، صد شتر قرار داد؛ و در دور خانه خدا هفت شوط طواف مى كرد؛ و گنجى پيدا كرد خمس آن را ادا مى نمود؛ و زمزم را در آن روز كه از نو حفر كرد، «سقاية الحاج» ناميد؛ كَانَتْ لِعَبْدِ الْمُطَّلِبِ خَمْسُ سُنَنٍ أَجْرَاهَا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِي الْإِسْلَامِ: حَرَّمَ نِسَاءَ الْآبَاءِ عَلَى الْأَبْنَاءِ؛ وَ سَنَ الدِّيَةَ فِي الْقَتْلِ مِائَةً مِنَ الْإِبِلِ؛ وَ كَانَ يَطُوفُ بِالْبَيْتِ سَبْعَةَ أَشْوَاطٍ؛ وَ وَجَدَ كَنْزاً فَأَخْرَجَ مِنْهُ الْخُمُس؛َ وَ سَمَّى زَمْزَمَ لَمَّا حَفَرَهَا سِقَايَةَ الْحَاجِّ».[4]
از مجموع آنچه در بالا آمد و روايات فراوان ديگرى كه در اين زمينه وارد شده است به خوبى استفاده مى شود كه آداب و سنن و فرهنگ يك قوم و ملّت اثر تعيين كننده اى در اخلاق و اعمال آنها دارد. به همين دليل، اسلام اهمّيّت فوق العاده اى به اين مسأله مى دهد و حفظ سنّت هاى حسنه را لازم مى شمرد و ايجاد يا حفظ سنّت هاى سيّئه را يك گناه بسيار بزرگ معرّفى مى كند.[5]
تا کنون هیچ نظری برای این مطلب درج نشده است.