هدایت و ضلالت الهی، و مسئله عدل الهی؟

خداوند چندین بار در قرآن هدایت و گمراه نمودن انسانها را به خود نسبت داده می فرماید: «یضِلُّ اللَّهُ مَنْ یشَاءُ وَیهْدِی مَنْ یشَاءُ»؛ آیا این مسئله جبر نیست؟! آیا مجازات و جهنّمی نمودن انسانی را که خدا گمراه نموده، با عدل الهی منافات ندارد؟!

عمل و انتخاب انسان در هدایت و ضلالت او نقش مهمّی دارد و اگر مى بینیم که گمراهی بشر به خدا نسبت داده شده است، به خاطر آنست که این خاصیّت را «خداوند» در اعمال و انتخاب های او نهاده است. خداوند زمینه هدایت همگان را فراهم نموده است؛ ولی برخی از افراد با ارتکاب گناه و معصیت خود را از آن محروم می سازند و به ضلالت و گمراهی می افتند.
«هدايت الهى» به معناى توفيق بر كارهاى خير و راه‏ هاى نيك بختى و سعادت است و آن مخصوص كسانى است كه در راه حق گام بردارند و در اين راه مجاهده كنند. «ضلالت» نیز به معنی سلب اين توفيق و قطع اين كمك الهى که مخصوص گنهكاران و ستمگران و مسرفان و افراد بى‏ ايمان است.

تاریخچه «بت پرستی» و مفاسد آن

«بت پرستی» از چه زماني آغار شد و باعث چه مفاسدي مي شود؟

«بت پرستی» از زمان حضرت نوح آغاز شده و بعد از طوفان نوح(ع) برخی از مردم با کمک شیطان بتها را از زیر آوارها در آوردند و به پرستش آن پرداختند. «بت پرستی» مشکلات و مفاسد زیادی دارد از جمله: 1. شخصیت انسان خدشه دار می شود. 2. بت پرستی یک نوع خرافه است و موجب خرافه پرستی می شود. 3. باعث می شود مستکبران ادعای خدایی کنند. 4. موجب فساد و بی بندباری می شود. لذا پیامبران با بت پرستی به شدت مبارزه کردند. پیامبر(ص) هم بعد از فتح مکه با کمک حضرت علي(ع) کعبه را از لوث وجود بتها پاک کرد.

نگاه امام علی(ع) به «جنگ»

چرا امام علی(علیه السلام) در «صفین» به پیشنهاد اصحاب برای شروع جنگ پاسخ مثبت ندادند؟

امام علی(ع) به عنوان يك پيشواى بزرگ اسلامى جنگ را به عنوان يك راه حلّ قابل قبول براى حلّ اختلافات نمى پذيرد؛ بلكه راه صلح را به روى مخالفين باز مى گذارد و بر آنها اتمام حجّت مى كند، هرگاه تمام درهاى صلح بسته شد آنگاه جنگ را به عنوان آخرين درمان يا به تعبيرى ديگر يك جراحى ضرورى اجتماعى، با اكراه پذيرا مى شود.

اوصاف انسان هاي «گمراه»

از ديدگاه امام علي(علیه السلام) انسان هاي «گمراه» چه اوصافي دارند؟

حضرت علي(ع) در بخشی از خطبه 153 «نهج البلاغه»، به چهار وصف از اوصاف انسان های گمراه اشاره مي كند: با غافلان همراه بودن، با گنهكاران همنشين شدن، انحراف از مسیر صحیحی که او را به حقّ برساند، نداشتن پیشوایی صالح و باتقوی.

آثار «ايمان به خدا» از زبان امام علي(ع)

از ديدگاه امام علي(ع) «ايمان به خدا» چه آثاری به دنبال دارد؟

ایشان مي فرمايد: «به سبب ايمان، انسان به اعمال صالح رهنمون مى شود و به وسيله اعمال صالح، ايمانِ انسان آشكار مى گردد. با ايمان، كاخِ علم و دانش آباد مى شود و به وسيله علم، هراس از مرگ حاصل مى گردد، با مرگ، دنيا پايان مى گيرد، و با دنيا مى توان آخرت را به دست آورد و با برپا شدن قيامت، بهشت نزديك مى شود و دوزخ براى گمراهان آشكار مى گردد؛ مردم به جز قيامت، اقامتگاهى ندارند و به سرعت در اين ميدان به سوى آن سر منزل آخرين پيش مى روند».

مشکلات زندگى با افراد «منافق»

امام علي(ع)، مشكلات زندگى با افراد «منافق» را به چه چیز تشبیه كرده است؟

امام علي(ع) در خطبه 166 «نهج البلاغه»، با ذكر مثالي به معرفي «منافقان» پرداخته می فرماید: «مبادا همچون تخم [افعى] در محل تخم گذارى پرندگان باشيد كه شكستن آن گناه است [؛ زيرا گمان مى رود تخم پرنده باشد] ولى جوجه آن شرّ است». از اين رو هنگامى كه انسان با چنين تخم هايى در بيابان روبرو مى شود، نمى داند تخم مار افعى است يا تخم پرنده، لذا در طرز رفتار با آن گرفتار شك و ترديد مى شود. امام(ع) با اين تشبيه جالب و كم نظير، مشكلات زندگى با افراد منافق را ترسيم فرموده است.

عوامل گسترش فعالیت «منافقان» پس از پیامبر(ص)

عوامل گسترش فعالیت منافقان، پس از پیامبر(صلی الله علیه و آله) چه بود؟

پس از رحلت پيامبر(ص) از یک سو كسى [از رهبران جامعه] نبود كه منافقان را توبيخ كند و مردم را به پرهيز از آنان فراخواند، و از سوى ديگر فتح بلاد و كثرت غنائم، بسيارى از مسلمانان را به خود مشغول كرد و از توطئه هاى منافقان غافل ساخت. لذا آنها توانستند اهداف خود را به پیش برند و حتی در دوران خلفا بسيارى از پستهاى حساس مناطق اسلامى را در دست گیرند. علاوه بر اینکه حاکمان ظالم نیز آنان را وسیله ای برای رسیدن به اهداف شوم خود قرار داده و مورد حمایت های مادی و معنوی خویش قرار می دادند.

سفارش امام علي(ع) به انجام اعمال شايسته

امام علي(علیه السلام) در نامه 31 نهج البلاغه، درباره انجام اعمال شايسته چه سفارشی نموده است؟

امام علي(ع) درباره انجام اعمال شايسته به فرزندش می فرماید: «در عمل بكوش آن چنان كه سزاوارِ مانند توست از نظر كوچكى قدر و منزلت و كمى قدرت و فزونى عجز و نياز شديدت به پروردگارت، در راه اطاعتش بكوش، از عقوبتش ترسان باش و از خشمش بيمناك؛ زيرا او تو را جز به نيكى امر نكرده و جز از قبيح و زشتى باز نداشته است».

قرآن و دعوت «منافقان» به صدق؟!

خداوند در قرآن چگونه «منافقان» را به صدق و راستی دعوت نموده است؟

خداوند پس از اشاره به دوگانگى منافقان در سخن و عمل، و وحشت آنان در موضوع جهاد، می فرماید: «اطاعت و سخن سنجیده برای آنان شایسته تر است؛ هنگامی که فرمان جهاد قطعی می شود، اگر با خدا صادق باشند، برای آنها بهتر می باشد». اين تعبير، دروغ گويى را يكى از نشانه های منافقان دانسته که پیش از فرا رسیدن ميدان عمل، همه گونه وعده مى دهند، ولى به هنگام عمل، دروغ شان آشكار مى شود؛ در واقع دروغ، دريچه اى به سوى نفاق است.

«دروغ گويان» هرگز هدایت نمی شوند

منظور خداوند از اين که در قرآن مي فرمايد "دروغ گويان را هدايت نمي کند" چيست؟

قرآن در آيه 3 سوره «زمر» مى فرمايد: «خداوند كسى را كه دروغگو و كفران كننده است، هدايت نمى كند». از سوی دیگر در آیه 56 سوره قصص می فرماید: «هدایت و ضلالت تحت اراده خداوند است». در اینجا باید توجه داشت: اين بدان معنى نيست كه خداوند گروهى را به اجبار هدايت و گروهى را به اجبار گمراه می كند. بلكه منظور اين است که هنگامى كه زمينه هاى هدايت و ضلالت از طريق اعمال خود انسان فراهم شود، خداوند هر كس را مطابق لياقتش، پاداش داده و هدایت می کند و یا لطفش را از او برداشته و رهایش می کند تا گمراه شود.

پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
سامانه پاسخگویی برخط(آنلاین) به سوالات شرعی و اعتقادی مقلدان حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
تارنمای پاسخگویی به احکام شرعی و مسائل فقهی
انتشارات امام علی علیه السلام
موسسه دارالإعلام لمدرسة اهل البیت (علیهم السلام)
خبرگزاری دفتر آیت الله العظمی مکارم شیرازی

لِکُلّ شَيْئٍ ثَوابٌ اِلا الدَمْعَةٌ فينا.

لِکُلّ شَيْئٍ ثَوابٌ اِلا الدَمْعَةٌ فينا.

هر چيزى پاداش و مزدى دارد، مگر اشکى که براى ما ريخته شود (که چيزى با آن برابرى نمى کند و مزد بى اندازه دارد).

جامع احاديث الشيعه ، ج 12، ص 548