حكومت اسلامى در عصر پيامبر(ص) با وجود سادگی، مقتدر و کامل بود؛ مسجد پيامبر(ص) از يك سو پايگاه اصلى حكومت و كانون نظام اجرائى و از سوی ديگر كانون آموزش و پرورش و تعليم و تربيت بود و از سوى سوم ستاد ارتش اسلام و مركز فرماندهى كل قوا به حساب مى آمد و از سوى دیگر محكمه قضا و به اصطلاح كاخ دادگسترى بود. پيغمبر اكرم(ص) براى هر كدام از اين امور، مسئول يا مسئولينى برگزيده بود.
سران قريش از وجود پيغمبر(ص) احساس خطر شديدى كردند كه اگر برنامه آن حضرت به همین صورت ادامه يابد به زودى همه قدرت خويش را از دست خواهند داد و شهر مكّه برایشان به صورت زندانى در خواهد آمد، بنابراين تصميم گرفتند يكى از این سه برنامه را در برابر آن حضرت اجرا كنند: يا حضرت را به قتل برسانند و يا براى هميشه زندانى كنند و يا از مكّه تبعيد نمايند، اكثريت آنها كشتن حضرت را ترجيح دادند لذا پيغمبر اكرم(ص) به فرمان پروردگار تصميم گرفت از دايره محاصره به طرز اعجازآميزى خارج شود و شبانه راه مدينه را پيش گيرد.
در منابع اهل سنت مثل نهایة الطلب و... آمده که وقتی پیامبر(ص) می خواست دعوت خود را آشکار کند، ابو طالب به پیامبر(ص) گفت: تو از لحاظ مجد و شرف، بلند مرتبه هستى و طایفه ات قوّى و پدری والامقام داری ... و همانا پدرم مى گفت: از صلب من پیامبرى خارج مى شود و دوست دارم آن زمان را درک کنم و به او ایمان بیاورم، پس هر کدام از فرزندانم که او را درک کرد باید به او ایمان بیاورد.
بعد از ورود پيامبر(ص) به مدينه، حوادثى رخ داد كه هر يك چهره جديدى از اين مديريّت الهى به جامعه انسانی نشان داد و هرکدام تأثير بسیاری در جهاني شدن اسلام داشت، مانند: ارائه عدل اسلامى در آغاز هجرت؛ عقد مُواخات؛ قرار دادن مسجد به عنوان پايگاه عبادت و حكومت؛ پيمان عدم تعرّض؛ پرهيز از جنگ در جبهه هاى مختلف و ... .
نکوهش شدید قرآن از منافقان، نشان دهنده جمعیت قابل توجه آنهاست. برنامه این گروه با ورود پيغمبر(ص) به «مدينه» و تشکیل حكومت اسلامى شروع شد. آنها بدلیل اینكه با ظهور اسلام منافع خود را در خطر می ديدند، به ظاهر اسلام را پذيرفتند، ولى در واقع برای ضربه زدن به آن تلاش می کردند. البته تلاش آنها برای مخفی ماندن نیت شان، به صورت کامل اثر نبخشید و در لحظات حساس چهره واقعى خود را نشان مى دادند. مواردی مانند: كناره گيرى از جنگ، قضیه مسجد ضرار، جاسوسى براى مشركان در آستانه فتح مكّه و دامن زدن به شایعات و ... .
پس از رحلت پيامبر(ص) از یک سو كسى [از رهبران جامعه] نبود كه منافقان را توبيخ كند و مردم را به پرهيز از آنان فراخواند، و از سوى ديگر فتح بلاد و كثرت غنائم، بسيارى از مسلمانان را به خود مشغول كرد و از توطئه هاى منافقان غافل ساخت. لذا آنها توانستند اهداف خود را به پیش برند و حتی در دوران خلفا بسيارى از پستهاى حساس مناطق اسلامى را در دست گیرند. علاوه بر اینکه حاکمان ظالم نیز آنان را وسیله ای برای رسیدن به اهداف شوم خود قرار داده و مورد حمایت های مادی و معنوی خویش قرار می دادند.
به هنگام مراسم حج، پيامبر(ص) درعقبه با گروهى از اهل مدينه ملاقات نمود و آنان را به اسلام دعوت كرد. آنها به حضرت پاسخ مثبت دادند و تصديقش نمودند. اينان هفت نفر بودند که پس از پايان مراسم حج وارد مدينه شدند و از پيامبر(ص) براى مردم سخن گفتند و به اسلام دعوتشان كردند. در سال بعد در ايام حج 12 نفر در عقبه با آن حضرت ملاقات نمودند و بيعت نمودند. به هنگام بازگشت، ایشان مصعب بن عمير را براى تعليم اسلام و قرآن همراه آنان فرستاد. اين بيعت همان عقبه اوّل است.
گروهی از مسلمانان مکّه بر اثر ظلم مشرکان، به حبشه مهاجرت کردند. مشرکان نمایندگانی را به همراه هدایای بسیار به حبشه فرستادند و از نجاشی خواستند پناهندگان را تحویل دهد. نجاشی، برای شنیدن سخن مسلمانان، دستور داد آنان را حاضر کنند. جعفربن ابیطالب در حضور نجاشی و دانشمندان مسیحی، به بیان ویژگی های اسلام و دین پدران خود پرداخت و با قرائت آیاتی از قرآن، به داستان حضرت مریم و تولد حضرت عیسی(ع) پرداخت. این آیات، نجاشی و روحانیون مسیحی را تحت تاثیر قرار داد و از بازگرداندن مسلمانان امتناع کردند.
پیامبر(ص) در سال سوم بعثت مأمور به دعوت علنی شد. ایشان بستگان نزدیکش را به خانه «ابوطالب» دعوت کرد، آنها در آن روز، حدود چهل نفر بودند، هنگامى که پیامبر(ص) مى خواست وظیفه خود را ابلاغ کند، «ابولهب» با گفته هاى خود زمینه را از میان برد، لذا فرداى همان روز پیامبر(ص) آنها را دوباره به غذا دعوت نموده و پیام الهی را ابلاغ نمود و در آن مجلس فرمود: هر کس ایمان آورد برادر، وصی و خلیفه بعد از من خواهد بود. ولی جز امیرالمومنین(ع) کسی نپذیرفت.
عبدالله بن عمر مى گوید: رسول خدا(ص) در روز جنگ احد چنین نفرین نمود: «خداوندا لعنت کن ابو سفیان را، خداوندا لعنت کن حارث بن هشام را، خداوندا لعنت کن سهیل بن عمر را، خداوندا لعنت کن صفوان بن امیه را». سپس این آیه نازل شد: «لیس لک من الأمر شىء أو یتوب علیهم أو یعذّبهم فإنّهم ظالمون».
الإمامُ عليٌّ(عليه السلام)
نَفَسُ الْمَرْءِ خُطاهُ إلى أجَلِهِ
نَفَسهاى آدمى گامهاى او به سوى مرگ است
ميزان الحکمه، جلد 1، ص 44